Bank hisobi va audit

«Baho etakchiligi» modeli. «Qiymat plyus» modelida keltirilgan kamchiliklar kredit bahosini shakllanishining boshqa bir modelini, ya’ni «Baho etakchiligi» (baho liderligi) modelining paydo bo’lishiga olib keldi. 1930 yillardagi buyuk depressiya davrida AQSh ning eng yirik banklari «Praym-rayt» (gohida u bazaviy yoki ma’lumot stavkasi deb ataladi) nomi bilan mashhur bo’lgan kreditlar bo’yicha unifikatsiyalashgan foiz stavkasini hamda qisqa muddatli kreditlar bo’yicha kreditga layoqatliligi yuqori ishonchli mijozlarga taklif qilinadigan eng past stavkani o’rnatish tartibini joriy etdilar.

Hozirgi vaqtda AQShda «praym-rayt» stavkasi tijorat banklari amaliyotida etakchi stavka bo’lib, kredit bo’yicha o’z stavkalarini doimiy ravishda e’lon qilib boradigan yirik banklarning, ya’ni «pul markazlari» tomonidan e’lon qilinadigan stavkasi hisoblanadi. Ko’p yillar davomida ushbu stavka barqaror bo’lgan, ammo qimmatli qog’ozlar bozori va inflyatsiyaning shiddatli rivojlanishi sharoitida «praym-rayt» suzib yuruvchi stavkasi qo’llanila boshlandi. Har qanday qarz oluvchiga beriladigan kredit bo’yicha haqiqatdagi foiz stavka quyidagi formula asosida aniqlanadi:

;