Bank hisobi va audit

4. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki

Frantsiyaning sobiq Prezidenti Fransua Mitteran 1989 yilning 25 oktyabrda Evropa parlamentining yig’ilishida Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (YYTB)ni tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi. Shundan so’ng 1990 yil 29 mayda Parijdagi kelishuvga asosan YYTB ta’sis etildi va bu kelishuv 1991 yil 28 martdan kuchga kirdi.

1991 yil 15 – 17 aprel kunlari bank boshqaruv kengashining birinchi yig’ilishi bo’lib o’tdi va unda bank ta’sischilari bo’lgan 40 ta mamlakat va 2 ta xalqaro tashkilot, ya’ni Evropa ittifoqi (YI) va Yevropa investitsiya banki (YIB) ishtirok etdi.

YTTB faoliyatining eng asosiy jihatlarini quyidagilarda ko’rishimiz mumkin. 1991 yilning noyabrida YTTBning Varshava vakolatxonasi ochildi va Estoniya, Latviya va Litva davlatlari bankga a’zoligi tasdiqlandi. Bugungi kunda YTTBning aktsiyadorlari 60 mamlakat, YI va YIB xalqaro tashkilotlar xisoblanadi. Umumiy imzolangan kapital – 1964 mlrd yevro, to’langan kapital – 5,2 mlrd yevro.

YTTBning faoliyat maqsadi va asosiy vazifasi bozor munosabatlarini rivojlantirish va jahon iqtisodiy integratsiyasini chuqurlashtirish uchun tashkil etish hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan YTTBning asosiy vazifasi Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlarida, Rossiya va Markaziy osiyo mamlakatlarida rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonlarini tezlashtirishdan iborat. Bugungi kunda YTTB loyixalari Yevropa va Osiyoning 27 davlatida amal qilmoqda. Boshqa xalqaro moliya tashkilotlaridan farqli o’laroq, bank nizomiga asosan loyixa amalga oshirilayotgan davlatlarda ko’p partiyaviylik, plyuralizm va bozor iqtisodiyoti tamoyillari amal qilishi shart.

YTTB ning investitsiya loyihalari orqali:

sanoatda tarkibiy islohatlar o’tkazish;

raqobat, xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirish;

moliyaviy tashkilotlar faoliyati va xuquqiy tizimni barqarorlashtirish;

xususiy sektorni rivoji uchun infrastrukturani qo’llab quvvatlash;

korporativ boshqaruv tizimini tadbiq etish, shu jumladan tabiatni muhofaza qilish masalalari moliyalashtiriladi.

YTTBning tarkibiy tuzilishi va faoliyati ustidan boshqaruv kengashi, direktorlar kengashi va bank prezidenti nazorat olib boradi. Boshqaruv kengashi YTTBning yuqori organi bo’lib, bankning har bir a’zosidan ikkitadan shaxsni boshqaruvchi va uning muovinini o’z ichiga oladi. YTTBga a’zo mamlakatlar hoxishiga qarab, bu shaxslar istalgan vaqtda o’zgartirilishi mumkin.

Direktorlar kengashining 23 a’zosi bo’lib, uning ikkitasi YI va YIB tomonidan; 6 ta direktor AQSh, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya, Italiya va Yaponiya tomonidan saylanadi. 15 ta direktorlar saylash bir xil davlatlarga to’g’ri keladi: 4 tasi donor mamlakatlar, 5 tasi istisno tariqasida loyiha amalga oshirilayotgan mamlakatlar tomonidan va 6 tasi donor va loyiha amalga oshirilayotgan davlatlar kelishuviga ko’ra saylanadi. YTTBni yig’ilishlarida ovoz berish tartibi aktsiyalar ulushiga qarab belgilanadi.

YTTB ustav kapitali tarkibida YI va YIBning kvotalari 51 % ni, Markaziy va Sharqiy Yevropa davlatlariniki – 13%, boshqa Yevropa mamlakatlariniki – 11% , boshqa a’zo mamlakatlar hissasiga – 24 % kvota to’g’ri keladi. Bankning kapitali tarkibida eng yuqori ulush AQSh (10%), Italiya, FRG, Frantsiya, Buyuk Britaniya va Yaponiya (8,5 % dan) mamlakatlari hissasiga to’g’ri keladi.

YTTBning kredit siyosatiga e’tibor qaratadigan bo’lsak, asosan a’zo – mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish, shuningdek hamkorlikda sindikat kreditlarini berish, korxonalarning ustav kapitaliga investitsiyalar kiritish, qimmatli qog’ozlarni joylashtirishni kafolatlash, mamlakat infrstrukturasini rivojlantirish va eksport – import operatsiyalari bo’yicha dasturlarni qo’llab – quvvatlash masalalari alohida o’rin tutadi.