Bank hisobi va audit” kafedrasi g’aniyeva umida abdugaffarovna mirzayeva matluba g’aybulla qizi “pul va banklar” fanidan

Himoyalash funktsiyasi orqali kreditlarning foizi tijorat banki mablag’larini inflyatsiya yoki boshqa salbiy ta’sirlardan himoyalaydi. Bunday sharoitda bank operatsiyalari bo’yicha foizlar va uning darajasi ta’sir qiluvchi iqtisodiy omillar ta’siridan kelib chiqib aniqlanadi.


2. Bank krediti bahosi shakllanishi bo’yicha xorij tajribasi va undan O’zbekiston amaliyotida ijodiy foydalanish imkoniyatlari
Rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini shakllantirish bankning jalb qilingan resurslari qiymati, kredit riski darajasi, kredit amaliyoti xarajatlari, Markaziy bankning pul-kredit siyosati, kreditga bo’lgan talab va taklif, raqobat kabi omillar tahliliga asoslanadi. Rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini belgilash turli bosqichlarda va chuqur tahlillar asosida olib boriladi. Chunki kredit bahosini bunday chuqur tahlil qilishdan asosiy maqsad bank kredit operatsiyalarining samaradorligiga erishish va bankning strategik maqsadlarini amalga oshirish hisoblanadi.
Xorijiy mamlakatlar bank amaliyotida kredit bahosini belgilashda bir qancha modellar qo’llaniladi. Bu modellar bank faoliyatining xususiyatlari, kreditlash usullari, mijozlarni toifalarga ajratish va boshqa jihatlari asosida amalga oshiriladi. Bizning adabiyotimizda asosan AQSh tijorat banklari amaliyotida kredit bahosini belgilashda foydalaniladigan metodlar va modellarga to’xtalib o’tamiz. Kredit tizimi rivojlangan mamlakatlarda kredit bahosini belgilashda quyidagi modellardan keng foydalaniladi:
– «Qiymat plyus» modeli;
– «Baho etakchiligi» modeli;
– «Qiymat – foyda» modeli.
«Qiymat plyus» modeli. Tijorat banklarida kredit bahosi shakllanishining oddiy modeli «Qiymat plyus» bo’lib, bunda bank tomonidan jalb qilinadigan mablag’lar va kredit amaliyoti bo’yicha bankning operatsion xarajatlari hisobga olingan holda kredit bahosi shakllantiriladi. Mazkur model bo’yicha kredit bahosining shakllanishida quyidagi komponentlar hisobga olinadi va ularning yig’indisi sifatida umumiy qiymat aniqlanadi:
– bank uchun qarz oluvchini kreditlash maqsadida jalb qilingan mablag’lar qiymati;
– bank operatsion xarajatlari, shu jumladan kredit boshqarmasi xodimlarining oylik ish haqlari, kreditni rasmiylashtirish, hisobvaraq ochish, kredit monitoringi va kreditni so’ndirilishi bilan bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlar;
– bajarilmasligi mumkin bo’lgan majburiyatlar riski darajasiga to’lov (bankning risk ustamasi);
– kredit bo’yicha bank marjasi yoki bankning oladigan minimal daromadi.
Buni quyidagi formula orqali ifodalanadi: