Bank hisobi va audit” kafedrasi g’aniyeva umida abdugaffarovna mirzayeva matluba g’aybulla qizi “pul va banklar” fanidan

Kredit bahosining taqsimlash funktsiyasi orqali jismoniy va yuridik shaxslar ixtiyoridagi vaqtincha bo’sh turgan pul mablag’lari yig’iladi va ular resurslarga talabi bo’lgan sub’ektlar foydasiga taqsimlanadi. Bunda moliyaviy vositachilar past foiz stavkada jalb qilingan mablag’larni yuqori foiz stavkada daromad keltiruvchi aktiv operatsiyalarga joylashtiradi. Tijorat banklari jalb qilingan resurslarga o’z marjasini qo’shgan holda resurslar bahosini belgilaydi. Bundan tashqari, davlat byudjet mablag’lari va tashkil etilgan jamg’armalar hisobidan kredit resurslari ma’lum tarmoq yoki sohalarga taqsimlanib, ular faoliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Kredit bahosining rag’batlantirish funktsiyasi. Kredit bahosining rag’batlantirish funktsiyasi kreditor yoki qarz oluvchi nuqtai nazaridan ikki xil izohlanishi mumkin. Bunda ikkala tomonni rag’batlantirish quyidagicha tushuntiriladi:
– bo’sh turgan mablag’ egasi o’z mablag’ini daromad olishga yo’naltiradi, ya’ni vaqtincha bo’sh turgan mablag’larini bankka yoki boshqa bir sohaga yo’naltirish orqali foyda olishga rag’bat beradi;
– qarz oluvchi olinadigan kreditni foyda olish maqsadida ma’lum muddatga olib, uni tadbirkorlik faoliyatiga yo’naltirish va yuqori daromad olishga harakat qiladi. Ushbu funktsiya asosida ishlab chiqarishni va ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirish maqsadida maxsus davlat dasturlari asosida imtiyozli foiz stavkalarini qo’llash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Kredit bahosining keyingi funktsiyalaridan biri bu tartibga solish funktsiyasidir. Kredit bahosining ushbu funktsiyasi orqali butun iqtisodiy munosabatlar tartibga solinadi. Kredit bahosining bozor tamoyillari asosida shakllanishiga qaramasdan qator omillar (valyutani tartibga solish xususiyatlari, davlatning ayrim tarmoqlaridagi ulushining yuqori saqlanishi) kredit foiz stavkasining tartibga solish funktsiyasini amal qilishiga to’siq bo’ladi. Kredit bahosining tartibga solish funktsiyasi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning o’z va qarz mablag’laridan samarali foydalanishini ta’minlaydi.
Iqtisodiyotda kreditga bo’lgan talabning o’sishi bank depozitlari salmog’ining o’sishiga muvofiq bo’lishi kerak. Bu esa, o’z navbatida, banklar tomonidan depozitlarga bo’lgan talab va taklif muvozanatga kelguncha davom etadi. Aksincha iqtisodiyotda kreditga bo’lgan talabning pasayishi oqibatida banklarning kredit qo’yilmalari hajmi qisqaradi va natijada kredit operatsiyalaridan olinadigan daromadlar hajmi kamayadi. Kredit foiz stavkasi ahamiyatining oshishi uning tartibga solish funktsiyasi yuzaga chiqishi natijasi bilan izohlanadi. Kredit foiz stavkasining o’zgarishi butun iqtisodiyotga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Agar kredit foiz stavkasi talab va taklif asosida shakllanadigan bo’lsa, iqtisodiyotda ishlab chiqarish resurslari va moliya bozorlaridagi muvozanat to’laligacha ta’minlanadi.