Bank hisobi va audit” kafedrasi g’aniyeva umida abdugaffarovna mirzayeva matluba g’aybulla qizi “pul va banklar” fanidan

Tijorat krediti – kreditning boshqa turlariga nisbatan tarixan juda qadimda paydo bo’lgan. Uning vujudga kelishi bevosita tovarlarni ishlab chiqarish va ularning realizatsiyasi bilan chambarchas bog’liqdir. Tijorat kreditining ob’ekti bo’lib – savdo kapitali hisoblanadi.
Tijorat krediti sotuvchi tomonidan sotib olingan tovarlarning to’lovini ma’lum muddatga kechiktirish orqali amalga oshiriladi. Xalqaro bank amaliyotida ushbu kreditni vekselli kredit sifatida ta’kidlaydi. Veksel tijorat kreditining “quroli” hisoblanib, asosan barcha tijorat kreditlari veksel yordamida amalga oshiriladi. Bunda sotib oluvchi korxona sotuvchidan olgan tovarlar yoki ko’rsatgan xizmatlari uchun unga vekselni taqdim etadi. Veksellar odatda ma’lum muddatlarga (3 oy, 6 oy va 12 oy) sotib oluvchi tomonidan chiqarilgan bo’lib, ushbu muddatdan kechiktirmasdan qo’shimcha foiz to’lovlari bilan to’lanishi lozim.
Oldingi bo’limda ta’kidlanganidek, veksel kredit puli bo’lib, ular “oddiy” va “murakkab” (o’tkaziladigan) turlariga bo’linadi. Oddiy veksel bu veksel egasining unda aks ettirilgan mablag’ summasini ko’rsatilgan muddatda vekseldor shaxsga to’lab berishi to’g’risidagi majburiyatnomasidir.
Murakkab veksellar uchinchi shaxslarga ham o’tkazish imkoniyatini beradi, ya’ni vekseldor shaxs ushbu vekselni uchinchi shaxsdan tovar sotib olish uchun o’tkazishi (berishi) mumkin. Bunday veksellar vekseldor shaxsning unda ko’rsatilgan mablag’larni belgilangan muddatda uchinchi bir shaxsga to’lanishini aks ettiruvchi vksel egasiga buyrug’idir.
Vekseldor shaxslar istalgan ushbu veksellar evaziga tijorat banklaridan pul shaklidagi kredit olish huquqiga egadir. Veksellar tijorat banklar tomonidan ma’lum to’lov evaziga qabul qilinishi yoki veksel garovi evaziga kredit berishlari mumkin. Shu tariqa tijorat kreditlari bank kreditiga aylanadi.
Ayrim iqtisodiy adabiyotlarda tijorat kreditini xo’jalik krediti sifatida ham yuritishadi. Buning sababi shundaki, tijorat kredit bilan bog’liq iqtisodiy jarayonlar xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida amalga oshirilib, ushbu kredit turi kreditor – korxona tomonidan tovar yoki pul ko’rinishida berilishi mumkin. Tijorat kreditida kreditning ob’ekti tovarlar hisoblanib, tovarlarga to’lovlarni kechiktirish yo’li bilan veksel asosida beriladi. Uning sub’ektlari ish yurituvchilar hisoblanadi. Bir ish yurituvchi mahsulotlarini boshqa bir ish yurituvchiga kreditga sotayapti. Kreditning maqsadi bo’lib tovarlar doiraviy aylanishini tezlashtirish hisoblanadi.