Baliqlar katta sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi. Tog‘ayli baliqlar sinfi vakillarining tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi

2.2. Yaxlitboshlilar kenja sinfi. Bular quyidaga belgilari bilan xarakterlanadi:

• 
  bosh skeleta autostilik bo`lib, tanglay-kvadrat tog`ayi miya qutisiga qo`shilib ket­gan, shuning uchun ham yaxlitboshlilar deb ataladi;
  
• 
  jabra yoriqlarini yopib turadigan teri pardasi bor;
  
• 
  kloakasi yuq, siydik-tanosil teshigi bilan anal teshiklari alohida-alohida tashqariga ochiladi;
  
• 
  qalin plastinkaga uxshagan tishlari bor;
  
• 
  xordasi yaxshi rivojlangan;
  
• 
  sachratkichlari yo’q;
  
• 
  terisi yalang`och bo`lib, tangachalari yuq;.
  

Yaxlitboshlilar yoki ximyeralarning gavdasi duksimon va dum to­monga qarab ingichkalashib boradi. Bular Atlantika, Tinch va Xind okeanlarida, odatda katta chuqurlikda (1000 m) yashaydi. Murmansk qirg`oqlarida uzunligi 1 m kela-digan yevropa ximyerasi uchraydi. Turlari juda kam bo`lib, sanoat ahamiyatiga ega emas.
3. Tog`ayli baliqlarning tashqi va ichki tuzilishi. Tog`ayli baliqlarning tuzilishini ko`ppak akula misolida ko`rib chiqamiz.
Tashqi ko`rinichi. Bo`yi 1 m ga boradi. Gavdasi uzunchoqyoy shaklida bo`ladi. Boshining uchida kazgichi bor. Boshining yon tomonlarida 5 juftdan jabra yoriqlari joylashadi. Ko`zlarining orqasida ikkita xalqumga ochiladigan sashratqilari bo`ladi. Gavdaning ostki tomonida, dumning oldida kloaka bor. Dum suzgich qanoti teng pallali bo`lmaydi, ya’ni ustki pallasi pastkisiga nisbatan katta bo`ladi. Bunday dum suzgich qanoti getyerosyerkal dum deyiladi. Gavdaning oldingi yon tomoniga gorizontal joylashgan juft ko`krak suzgich qanoti, orqa qismining qorin suzgich qanoti joylashadi. erkaklarining qorin suzgich qanotlarini bir qismi o`zgarib, ko`pulyativ organga aylanadi. Orqasining keyingi tomonida toq orqa suzgich qanoti joylashgan. Qorin suzgich qanotining orqa tomonida toq orqa suzgich qanoti bo`ladi. Og`iz teshigi boshning ostki tomonida ko`ndalang joylashadi. Og`izninig ustki tomonida bir juft burun teshigi bor.
Teri qoplagichlari. Epidyermisi ko`p qavatli bo`lib, bir hujayrali bezlarga boy, chin teri tolali biriktiruvchi to`qimadan tuzilgan. Terisi plakoid tangacha bilan qoplangan. Bu tangacha plastinka shaklida chin terida joylashgan. Tangacha suyakka yaqin dentin degan moddadan tuzilgan, konusi esa maxsus emal moddasi bilan qoplangan. Plakoid tangachalar jag’ga o`tar ekan, chin tishlarga aylanadi. Bosh bilan tananing ikki yon tomonida yon chiziq sezuv organi bor.
Skeleti faqat tog’aydan iborat bo`lib, quyidagi bo`limlarga ajratiladi:
1) o`q skeleti,
2) bosh skeleti,
3) juft suzgich qanotlar skeleti,
4) toq suzgich qanotlar skeleti.
O`q skeleti bir nechta umurtqalarning o`zaro qo`shilishidan hosil bo`lgan umurtqa pag’onasidan iborat. Umurtqalarning ichida va umurtqalar orasidagi bo’shliqda xorda joylashadi. Gavdaning tana bo`limidagi umurtqalilarni yon tomonlaridan ko`plab turadi.
Bosh skeleti ikki bo`limdan: miya qutisi va vissyeral skeletdan tashkil topgan. Miya qutisi eshituv, ko`ruv va hidlov organlari, tog’ay kapsulalarihamda kazgish burun skeletlaridan tashkil topgan bo`lib, bu kapsulalar bosh miyani hamma tomondan himoya qilib turadi. Miya qutisining pastki tomoni paraxordali va trabekula tog’ay plastinkalaridan topgan.
Vissyeral skelet jabra yoyi, til osti yoyi va jag’ yoylaridan tuzilgan. Jabra yoylari to`rt juft va bitta toq tog’aylardan hamda jabra to`siqlarni to`tib turadigan tog’ay shulalardan iborat.
Til osti yoyi juft ustki giamandibo`lyar tog’aydan: uning ostida joylashgan gioid tog’aydan hamda toq ko`pula tog’aylaridan tashkil topgan.
Jag’ yoyi ustki tanglay- kvadrat tog’aylaridan va pastki juft mekkel tog’ayidan iborat. Jag’ yoyi tog’aylarining oldida bir juftdan lab tog’aylari bo`ladi.
Juft suzgich qanotlar skeleti erkin suzgich qanotlar skeletidan va kamar skeletidan tashkil topgan.
Ko`krak suzgich qanotlar kamari yokiy elka kamari akula gavdasining ikki yoydan va pastki tomonidan o`rab oladigan yaxlit tog’ay yonidan iborat. Yoyning o`rtasida birikish yuzasi bo`lib, bunga erkin suzgich qanot skeleti birikadi. Shu yoydan yuqori qismi kurak, pastki qismi korakoid bo`limlari deyiladi. Ko`krak suzgich qanotining erkin skeleti uch bo`limdan iborat. Ko`krak suzgich qanotining kamariga tegib turgan qismi uchta tog’ay – bazalilardan, bazalilarga birikkan tayoqsimon radialilardan va bularga birikkan uzun elastik ishlardan tashkil topgan.
Qorin suzgich qanotlarining kamar skeleti yoki chanoq kamari tayoqchasimon tog’aydan iborat. Qorin suzgich qanotining erkin skeletida faqat bitta bazaliya bo`ladi. Bazaliyaning tashqi chetiga radialilar birikadi.