Korxonalarning iqtisodiy nochorligini aniqlash ko‘rsatkichlari tizimi
|
Koeffitsientlarni me’yoriy darajalari, foiz
|
|
Sanatsiya
|
Bankrot
| |
1.Mo‘’tadil moliyaviy mustahkamlik koeffitsienti
|
≥100
|
-
| |
2. Inqirozga uchragan moliyaviy holat
|
-
|
<100
| |
3. Mutlaq likvidlik koeffitsienti
|
1.0-10.0
|
<1.0
| |
4. O‘z mablag‘lar bilan qarzga olingan mablag‘lar o‘rtasidagi o‘zaro nisbat koeffitsienti
|
100-200
|
<100
| |
5. aylanma mablag‘larni o‘z manbalar bilan ta’minlanganligi
|
50-100
|
<50
| |
6. Aktivlar rentabellik koeffitsienti
|
5 gacha
|
<1.0
|
Bu ko‘rsatkichlarning me’yoriy darajalari quyidagicha asoslangan:
- nomu’tadil moliyaviy mustahkamlik bu korxonalarda oz bo‘lsa ham faoliyatni davom etish uchun imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatadi. Bu korxonalarga biroz yordam berilsa, ular o‘z moliyaviy holatini yaxshilashlari mumkin;
- inqirozga uchragan moliyaviy holat bu korxonalarning zaxira va xarajatlarga bo‘lgan ehtiyojlari butun manbalardan — o‘z manbalar uzoq va qisqa muddatga olingan qarz va kreditlardan foydalanilsa ham to‘liq qoplanmaydi. Demak, bu korxonalarda faoliyat to‘xtaydi;
- mutlaq likvidlik koeffitsienti, odatda, 20 foiz yoki undan ko‘p bo‘lishi kerak. Bu koeffitsient 1 foizdan ham kam bo‘lsa, korxonalar qarzlarni qaytib berishga umuman qodir emas. Demak, ular bankrot deb e’lon qilinishi lozim. Agarda bu koeffitsient 1 foizdan 10 foizgacha bo‘lsa, korxonalar qarzlarni qaytarib berishga biroz qodir. Ularni sanatsiyaga o‘tkazish mumkin;
- korxonalarning o‘z mablag‘larning manbalari tashqaridan olingan qarz va kreditlardan 2 marotabadan ko‘p bo‘lishi lozim. Bu koeffitsientning darajasi 100 foizdan oshiq lekin 200 foizdan kam bo‘lsa, korxonalar faoliyatini davom etish uchun biroz imkoniyatga ega, ularni sanatsiyaga o‘tkazish mumkin. Bu koeffitsient 100 foizdan kam bo‘lsa, ular bankrot deb e’lon qilinishi lozim;
- o‘z mablag‘larning manbalari hisobidan korxonalarning aylanma mablag‘larga bo‘lgan ehtiyoji 100 dan ortiq foizga qoplanishi lozim. Agarda bu koeffitsient 50 foizdan kam bo‘lsa, demak, korxonalarda faoliyat to‘xtab qolishi mumkin, ular bankrot deb e’lon qilinishlari kerak. Agarda bu koeffitsient 50 foizdan 100 foizgacha bo‘lsa, bu korxonalarga biroz yordam berilsa, ular o‘z faoliyatini davom etish imkoniyatiga ega;
- korxonalar o‘z-o‘zini qoplash uchun aktivlarning rentabelligi 10-13 foiz bo‘lishi lozim. Korxonalar aktivlarining umuman rentabelligi bo‘lmay, zarari bo‘lsa, ularni bankrot deb e’lon qilish kerak, agarda aktivlarni rentabellik darajasi 5 foizgacha bo‘lsa, ularni sanatsiyaga o‘tkazish lozim.
Tavsiya etilayotgan ko‘rsatkichlarning me’yoriy darajalari yuqorida keltirilgan me’yoriy-uslubiy hujjatlarda ko‘rsatilgan tavsiyalardan farq qiladi. Fikrimizcha, bizning tavsiyalarimiz asoslangan va amaliyot talablariga to‘liqroq javob beradi. Tavsiya etilgan kriteriyalardan amaliyotda foydalanilsa, korxonalarning iqtisodiy nochorligini tahlil qilish, aniqlash sezilarli takomillashtiriladi va bozor munosabatlaridan foydalanish samarasi ko‘tariladi.
Ma’ruza matnlari korxonalar moliyaviy holatini tahlil qilishning bozor munosabatlari davridagi nazariy va amaliy muammolarini tadqiq qilish, yoritish bizni quyidagi xulosalarga olib keldi:
- Bozor munosabatlariga o‘tish bilan korxonalarning moliyaviy holatini ahamiyati oshib boradi.
- Korxonalarni ishlab chiqarish — xo‘jalik faoliyatini tahlil qilishda ularning moliyaviy holatini tahlil qilishni tutgan o‘rni kuchayib boradi.
- Korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishni yaxshilash maqsadida respublikada hisobni va hisobotni tashkil etish takomillashtirilmoqda.
- Moliyaviy tahlil bozor munosabatlarining talablariga javob bera borib, u har tomonlama, asoslangan, chuqur bo‘lishi lozim.
Moliyaviy tahlil ikki yo‘nalishda amalga oshirilishi lozim:
Birinchidan, korxonalarda boshqaruv tizimini takomillashtirish maqsadida faoliyat kechirayotgan korxonalarni moliyaviy holatini baholab, me’yoriy va ilg‘or korxonalarning ko‘rsatkichlari bilan solishtirib, moliyaviy holatni yaxshilash tadbirlarini ishlab chiqish va ularni amalga oshirish.
Ikkinchidan, bozor munosabatlari davrida tabiiy bo‘lgan korxonalarning iqtisodiy nochorligini har tomonlama, asoslangan ravishda tahlil qilib, korxonalarni sanatsiyaga o‘tkazish, bankrot deb e’lon qilish jarayonini takomillashtirish.
Korxonalar moliyaviy holatini tahlil qilishni yaxshilash uchun:
- moliyaviy tahlil usulini takomillashtirishi lozim;
- moliyaviy tahlil bo‘yicha me’yoriy-uslubiy tavsiyalarni har tomonlama ishlab chiqish;
- barcha o‘quv yurtlarida moliyaviy tahlil fanini o‘qitishni yaxshilash lozim;
- korxonalarni moliyaviy holatini tahlil qilishda qiziqqan manfaatdor organ va tashkilotlarni bu borada qilayotgan ishlarini yanada yaxshilash zarur;
- moliyaviy tahlilda moliyaviy ko‘rsatkichlarni miqdoriy ifodalash, baholash, ular iqtisodiy mazmun bilan bog‘lanish tarzda tahlil etilishi lozim;
- moliyaviy tahlil bilan shug‘ullanuvchi xodimlar, mutaxassislar keng iqtisodiy ilmga ega bo‘lishlari kerak;
- moliyaviy tahlil yakunida korxonalarning moliyaviy holatini ko‘tarishga safarbar etilgan tavsiyalar bo‘lishi darkor.
Ishonamizki, yuqorida eslatilgan muammolarni yechish uchun qo‘yilgan vazifalarni bajarishda tavsiya etilayotgan ma’ruza matnlari sezilarli yordam beradi.
| 
