Bakteriyalarning tabiatdagi va xalq xo'jaligidagi ahamiyati

Darsning borishi:
I.Tashkiliy qism: o’quvchilar bilan salomlashish, yo’qlama qilish, uy vazifasini so’rash va darsni tashkillash
II. O’tgan mavzuni so’rash: tezkor savol javob o’tkazish orqali o’tilgan mavzuni takrorlash.
III. Asosiy qism: Yangi mavzuni tushuntirish
Lishayniklar zamburug'lar bilan suvo'tlarning o'zaro birgalashib (simbioz holda) yashashidan hosil bo'lgan organizmlardir. Ular har qanday sharoitda o'sishga moslashgan. Yer yuzida ularning 26000 dan ortiq turi mavjud.
LISHAYNIKLARNING TUZILISHI VA XILMA-XILLIGI
Lishayniklar tabiatda juda keng tarqalgan. Chunonchi qoyalarda, toshlarda, unumsiz tuproqlarda daraxtlar po'stlog'ida, shuningdek, turli joylarda o'suvchi va yuksak o'simliklarning o'sishi uchun zamin tayyorlovchi o'simliklardir. Ularning tanasi ham organlarga bo'linmagan. Tog' va cho'llarda ko'pincha yopishqoq lishayniklar o'sadi. Agar lishaynik tanasidan kesib olingan yupqa kesma mikroskop ostiga qo'yib qaralsa, uning chigallashib ketgan iplardan tashkil topganligi ko'rinadi. Bu zamburug'ning vegetativ tanasi (mitseliysi)dir. Ip chigallari orasida och yashil sharga o'xshash hujayralar borligi ko'rinadi. Bular bir hujayrali suvo'tlardir. Shunday qilib, bitta lishaynik organizmida ikkita o'simlik: zamburug' bilan suvo't birgalikda yashaydi. Lishaynikdagi zamburug' mitseliysi yomg'ir paytida suvni shimib olib, uni uzoq saqlaydi.Undan tashqari, mitseliy o'zining iplari orqali toshlar yuzidagi suvda erigan mineral tuzlarni ham so'rib oladi. Suvo'tlar esa zamburug' mitseliysi yig'ib qo'ygan suvni va havodan karbonat angidrid gazini oladi, ulardan esa yorug'lik ta'sirida organik moddalar hosil bo'ladi. Bu organik moddalar bilan zamburug' hujayralari oziqlanadiLishayniklar asosan sporalar va vegetativ yo'l, ya'ni o'z tanasining bo'linishi bilan ko'payadi. Tabiatda yopishqoq lishayniklardan tashqari yana bargsimon va shoxli (butasimon) lishayniklar ham bor. Bargsimon lishayniklarning tanasi bargga o'xshash yassi, pastkl tomonining o'rtasi bilan jismga yopishgan. Shoxli lishayniklarning tanasi shoxlangan, jismdan ko'tarilib yoki osilib turadi. Qanday lishaynik bo'lishidan qat'i nazar, ularning tabiatda va xalq xo'jaligida ahamiyati katta. Undan tashqari lishayniklar tuproq paydo bo'lishida ishtirok etadi, chunki ularning faoliyati natijasida vujudga keladigan kislotalar har qanday toshlarni va tog' jinslarini nuratib, maydalab tuproqqa aylantiradi.Shimolda, tundrada bug'u lishaynigi o'sadi Shoxli (butasimon) lishayniklar qatoriga kiradigan bu kulrang lishaynik bug'ularning asosiy ozig'idir. Lishayniklarning ko'p turlaridan dori-darmonlar, shuningdek, har xil atir va sovunlar tayyorlash uchun zarur bo'lgan xushbo'y moddalar olinadi Lishayniklar atmosfera havosining tozaligini ko'rsatib turadigan mezondir: shahar havosi sanoat gazlari bilan qanchalik ko'p ifloslangan bo'lsa, daraxtlarning po'stlog'ida lishayniklar shunchalik kam bo'ladi.