Bajardi: Xolmurodov Mirziyo Бухгалтерия балансининг тузилиши ва унинг мазмуни ҳамда ахамияти

Ҳар қандай корхона, фирма, ташкилот ўз фаолиятини тегишли маблағлар билан таъминлаб туриши учун мақбул молиявий салоҳиятга ҳам эга бўлиши зарур.
Корхона молиявий имкониятга эга бўлмаса, у ўзининг моддий- техника базасини ҳам, айланма маблағларини ҳам шакллантириш имконига эга бўлмайди. Оқибатда, фаолият кўрсатиши ҳам қийинлашади.
Корхона молиявий салоҳиятига баҳо беришда баланс пассивининг тузилиши таҳлил қилинади. Яъни, корхона мулкида ўз маблағлари ва четдан жалб қилинган маблағларининг хажми, уларнинг жами маблағлар таркибидаги салмоғига баҳо берилади. Соф активлар қиймати, ўз айланма маблағлари нақдлиги, узоқ муддатли ва жорий активларнинг молиялаштиришнинг таркибий унсурлари баҳоланади.
Бухгалтерия ҳисоби - бу фаолият кўрсатаётган субъектнинг мулки, мажбуриятлари, хўжалик операциялари ва уларнинг ҳаракатини ёппасига ҳамда узлуксиз ҳужжатлаштириш йўли билан тартибли йиғиш, назорат қилиш, ўлчаш, рўйхатга олиш, пул ўлчовида ишлов бериш тизимидир.
Бухгалтерия ҳисобининг асосий мақсади - тўлиқ ва ишонарли ахборотларни шакллантириш, ички ва ташқи фойдаланувчиларни у билан таъминлаш, шунингдек, бошқарув ва молиявий қарорлар қабул қилиш учун ахборотлардан фойдаланиш.
Корхоналарни бошқаришда хўжалик ҳисобидан самарали фойдаланиш ҳамда асосланган бошқарув қарорларни қабул ҳилишучун маълум талабларга риоя қилиш керак. Бу талаблар бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари билан белгиланган.
Бухгалтерия ҳисоби олдига қуйидаги талаблар қўйилган: ҳисоб кўрсаткичларининг режа кўрсаткичлари билан солиштирувчанлиги; ўз вақтидалиги, аниқлиги ва объективлиги; тўлалиги; равшанлиги; тежамлилиги ва хаммабогшшшги ва х.к.
Бухгалтерия ҳисобининг асосий тамойиллари қуйидагилардир: иккиёқлама ёзув; узлуксизлик; хўжалик операциялари, активлар ва пассивларнинг пулда баҳоланиши; аниқлик; ҳисоблаш; эҳтиёткорлик; мазмуннинг шаклдан устунлиги; кўрсаткичларнинг қиёсланувчанлиги; молиявий ҳисоботнинг бетарафлиги; ҳисобот даври даромадлари ва харажатларининг мувофиқлиги; активлар ва мажбуриятларнинг ҳақиқий баҳоланиши.
Хўжалик ҳисоби томонидан қамраб олинадиган объектлар рақам кўрсаткичлари воситасида акс эттирилади. Уларни олиш учун хўжалик ҳисобида моддий, меҳнат ва қиймат ўлчовлари қўлланилади.
Моддий ўлчовв маълумотларни санаш, тортиш, ўлчаш йўли билан олиш учун хизмат қилади. Бу узунлик (метр, сантиметр, миллиметр), оғирлик (грамм, килограмм, тонна), ҳажм (квадрат метр, литр, кубометр) ва бошқа ўлчамлардир. Улардан қайси бирини танлаш ҳисобга олинадиган объектларнинг хусусиятига боғлиқ. Моддий ўлчовлардан асосан товар моддий қийматликларнинг миқдорини ҳисобга олишда фойдаланилади.
Меҳнат ўлчови сарфланган меҳнат миқдорини ҳисоблаб чиқиш учун қўлланилади ва киши-куни, киши-соати бирликларида ифодаланади. Меҳнат ўлчови ёрдамида меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлари, корхона ходим-ларининг иш ҳақи ҳисоблаб чиқилади, ишчиларнинг ишлаб чиқариш нормалари белгиланади ва назорат қилинади. Бу ўлчов кўпинча моддий ўлчови билан биргаликда қўлланилади. Шундай қилиб, меҳнат ўлчови ёрдамида у ёки бу жараёндаги меҳнат сарфларининг самарадорлиги аниқланади.
Натура ўлчовларидан фарқли ўлароқ, меҳнат ўлчовлари айрим ҳолларда, масалан, маҳсулотнинг ҳар хил турларини ишлаб чиқаришга қилинган меҳнат сарфлари миқдорини аниқлаш учун фойдаланиладиган нормалаштирилган вақт кўрсаткичларини ҳисоблаб чиқиш йўли билан ҳар хил бўлган ҳажмларни ўзаро солиштириш имконини беради.
Пул ўлчови хўжалик фаолиятининг энг муҳим бўлган миқдорий ва сифат кўрсаткичлари ҳисобланган ишлаб чиқариш ҳажми, фойда, рентабеллик, ликвидлик корхонанинг тўлов қобилияти ва бошқа кўрсаткичларни ҳисоблаб чиқиш учун зарурдир. Қиймат ўлчови ҳисобда кўпинча моддий ва меҳнат ўлчовлари билан биргаликда қўлланилади.
Шундай қилиб, бухгалтерия ҳисобининг предмети- ишлаб чиқариш жараёнидаги корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг самарали бошқарилишида маблағлар ҳолати ҳамда улардан унумли фойдаланиш ҳақидаги ахборотларни шакллантириш ҳисобланади.