Bajardi: Sagdullayev A

Korxonaning raqobatdoshligini baholashga uslubiy yondashuvlar
Bajardi: Sagdullayev A.
Tekshirdi: Shukurova N.
SAMARQAND - 2022

• Raqobatning iqtisodiy mazmuni va shakllanishining asosiy tamoyillari
• Raqobatning mohiyatini belgilab beruvchi asosiy jihatlar
• Raqobat strategiyasi va raqobat bosqichlari

Reja:
Raqobat –
iqtisodiy kategoriya sifatida bozor iqtisodiyotining va umuman tovar xo’jaligining eng muhim belgisi, uni rivojlantirish vositasi, bozor mexanizmining asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.
«Raqobat» tushunchasini aniqlashtirishning ba’zi bir nuqtai nazarlariga to’xtalib o’tish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Raqobat tushunchasi turli izohli lug’at va ma’lumotnomalarda turlicha ta’riflanadi.
– bozorda ishtirok etayotgan korxonalar o’rtasidagi o’z mahsulotlarini sotishning eng qulay imkoniyatlarini ta’minlash, xaridorlarning turli-tuman ehtiyojlarini qondirish maqsadidagi o’zaro ta’sir, o’zaro aloqa va kurash iqtisodiy jarayonidir.
«Raqobat (lotincha concurrere – to’qnashuv; inglizcha competition, rivalry)
Raqobat va monopoliya dialektik birlikni tashkil etib, doimo bozorda bir-birlariga qarama-qarshi turadilar», deb ifodalangan
2. Raqobatning mohiyatini belgilab beruvchi asosiy jihatlar
Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda narx yordamida raqobat qilish o’z o’rniga ega emas, chunki ishlab chiqaruvchilardan birining o’z mahsuloti narxini pasaytirishi uning raqobatchilarining ham shunday harakat qilishiga olib keladi.
Raqobat kurashining ikki usuli:
narx vositasidagi raqobat
narxsiz raqobat
Narx vositasida raqobatlashuvda kurashning asosiy usuli bo’lib ishlab chiqaruvchilarning o’z tovarlari narxini boshqa ishlab chiqaruvchilarning shunday mahsulotlari narxiga nisbatan pasaytirishi hisoblanadi.
Narx vositasida raqobatlashish usullaridan biri – demping narxlarni qo’llashdir.
Narxsiz raqobat shu bilan tavsiflanadiki, bunda raqobat kurashining asosiy omili tovarlarning narxi emas, balki uning sifati, servis xizmat ko’rsatish, ishlab chiqaruvchi firmaning obro’-e’tibori hisoblanadi
3. Raqobat strategiyasi va raqobat bosqichlari
Raqobatni 4 bosqichi
Birinchi bosqich – bu natural xo’jalikdan bozor iqtisodiyotining dastlabki shakllariga o’tish bo’lib, bu davrda raqobat mayda tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasida boradi.
Ikkinchi bosqich – bu kapitalistik erkin raqobat bosqichidir.
Uchinchi bosqich – bu monopol raqobat bosqichi bo’lib, u yakka hokimlikka intiluvchi yirik korxonalarning kurashidir
To’rtinchi bosqich – yangicha erkin raqobat bosqichi bo’lib, u aralash iqtisodiyotga xosdir
Korxonaning raqobatbardoshligi quyidagi savollarga javob olishni taqozo etadi:
– raqobatbardoshlikni namoyon etuvchi korxona nima va nima uchun uni tashqi muhitdan mantiqiy ajratish mumkin?
– Korxonaning qaysi sifat xususiyatlari uning tashqi muhitining mavjudligini va uning ishlashini belgilaydi?
– korxonalar o’rtasida raqobat paydo bo’lishiga nima sabab bo’ladi?
Korxonaning raqobatbardoshligini talqin qilishda mavjud yondashuvlarni tahlil qilishdan maqsad uning quyidagi asosiy jihatlarining mohiyatini ochib berishdan iborat:
korxonada "raqobatdoshlik" toifasi bilan ifodalangan qobiliyatning, sifatning paydo bo’lishining sabablari qanday;
korxonaning raqobatbardoshlik darajasini belgilovchi omillar qanday;
korxona raqobatbardoshligining maqsadli yo’nalishi nima yoki nima uchun u raqobatbardosh bo’lishi kerak;
Metodikada ekspertlarning bosqichma-bosqich taqqoslash usuli yordamida aniqlangan raqobatdoshlikning to’rt guruh ko’rsatkichlari
korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini belgilovchi samaradorlik,
korxonaning moliyaviy ahvolini belgilovchi samaradorlik,
tovarni sotish va bozorda ilgari surishni tashkil qilish
samaradorligi tovarning raqobatdoshligiga asoslanadi.
Korxona raqobatbardoshligi kengroq tushuncha sanaladi va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlardan tashqari faoliyatning ko’plab quyidagi jihatlarni o’z ichiga oladi :
marketing, menejment, moliya siyosati, brending imkoniyatlari, kommunikatsiya, transport, logistika siyosati va boshqalarni.
Korxona (firmaning) ma’lum bir davr mobaynida strategik raqobatbardoshlik holatini baholash quyidagi ko’rsatkichlarga asoslanadi:
1. Korxona (firmaning) nisbiy o’lchami;
2. Korxona (firmaning) o’sishi;
3. Bozordagi tovar va xizmatlarni sotishdagi ulushi;
4. Bozordagi pozitsiyai;
5. Korxona (firmaning) solishtirma rentabelligi;
6. Sof daromadi;
7. Korxona (firmaning) texnologik holat;
8. Tashqi ko’rinishi;
9. Rahbariyat va peronal (kadrlar).

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI

• Sh.M. Mirziyoev. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. -488 b
• Michael E. Porter. Competitive strategy: Techniques Analyzing Industries and Competitors. The free press. New York London Toronto Sydney Singapore.2005
• Пардаев М.Қ., Калонов М.Б., Шадиева Г.М., Ибодов К.М. Соҳа маркетинги. Ўқув қўлланма. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyotmatbaa uyi”, 2021. – 380 бет
• Микроэкономика: учеб. / Под.ред. Грязновой А.Г. и Юданова А.Ю. М.: КНОРУС, 2010. - 704 с
• Porter, M. E. The Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. NY: Free Press, 2010
• .Холиқулов А.Н., Бердиқулов В., Ибодов К.М. Таққослама менежмент. Ўқув-қўлланма, Т.: Иқтисод-молия нашриёти, 2021 йил – 162 бет
• . Shodmonov Sh.Sh., Gofurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: Iqtisod-Moliya, 2010. - 728 b