Bajardi: Raximova Shoxsanam

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi
Qarshi Davlat Universiteti
Pedagogika fakulteti
Fan: Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari




Mavzu:
Matematikaga o'rgatishning zamonaviy metodlari

Bajardi: Raximova Shoxsanam.
Qarshi 2022
Matematikaga o‘rgatishning zamonaviy metodlari
Metod so’zi grekcha so’z bo’lib, “yo’l ko’rsatish” demakdir. Ta’lim metodi tushunchasi esa hozirgi zamon metodiga va didaktik fanlardagi asosiy tushunchalaridan biridir, ammo bu tushuncha yaqin vaqtlarga qadar turli metodik adabiyotlarda turli mazmunda qo’llanib kelinar edi.
O’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari O’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari METODLAR
Tajriba va kuzatish.
Taqqoslash
Analiz va sintez
Umumlashtirish
O’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari
Tajriba va kuzatish.
Taqqoslash
“Qoʼgʼirchoqni kiyintiramiz” – kichkintoy narsalar kattaligi bilan tanishishda turli oʼlamdagi bir xil predmetlarni taqqoslashdan foydalanadi. Unga 2 ta qoʼgʼirchoq (katta va kichik) va ikkita kiyim-kechak toʼplamini tavsiya ating. Qaysi kiyim qaysi qoʼgʼirchoqqa tegishli ekanligini aniqlash bolaga havola etiladi. Qoʼgʼirchoqlar sovuq yeѐtgani, ularni kiyintirish lozimliginiayting. Аgar bola kiyimlarni taqsimlashda xato qilsa, hechqisi yoʼq. Kiyimlar qoʼgʼirchoqqa katta ѐki kichik kelganini bolaga koʼrsating. Topshiriq toʼgʼri bajarilgach, bolani ragʼbatlantirib: - katta qoʼgʼirchoqqa katta koʼylak, kichik
qoʼgʼirchoqqa kichik koʼylak kiydirdik – deb ayting. Аgar sizda kerakli oʼlchamda qoʼgʼirchoq va kiyim boʼlmasa, uni boshqa narsalar bilan almashtirish mumkin. Karton qogʼozdan yasalgan qoʼgʼirchoqqa qogʼozdan qirqilgan kiyim-kechak tayѐrlab berish mumkin. Topshiriqni bir oz murakkablashtirish uchun 3 ta qoʼgʼirchoq va ular uchun kiyim-kechak tayоrlash kifoya.
Analiz va sintez
Yuqorida qaralgan metodlardan (induktsiya, deduktsiya, analogiya) foydalanish asosida aqliy operatsiyalar: analiz, sintez, taqqoslash, umumlashtirish va abstraktsiyalash yo`tadi.
Butunni uning tashkil etuvchi qismlariga ajratishga yoʼnaltirilgan fikrlash (tafakkur) usuli analiz deb ataladi.
Predmetlar yo`ki hodisalar orasida bogʼlanishlarni oʼrnatishga yoʼnaltirilgan tafakkur usuli sintez deb ataladi.
Mashg‘ulotlarda bolalar bilimlarini kengaytirishga yo‘naltirilgan, ishtirok etishga mo‘ljallangan quyidagi interfaol usullardan foydalaniladi:
• Qisqa hikoya
• Tushuntirish
• Ko‘rsatish
• Kichik guruhlarda ishlash (guruhiy ish)
• Juftlikda ishlash
• Galereyaga sayr
• Muammoli vaziyat
• Savol —javob
• Rag‘batlantirish
• Amaliy ish
• Ijodkorlik
• Bilimlarni mustahkamlash uchun o‘yin
• Masala tuzish, yechimni topish
• Grafik diktant
• Bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda tarbiyachi o‘qitishning har xil usullari — amaliy, ko‘rsatmali, og‘zaki, o‘yin usullaridan foydalanadi. Usulni tanlashda bir qator omillar— mazkur bosqichda yechiladigan dastur masalalari, bolalarning yosh va individual xususiyatlari, zarur didaktik vositalarning mavjudligi va boshkalar hisobga olinadi.
Tarbiyachining metod va usullarning asosli tanlanishiga, har bir aniq holda ulardan rasional foydalanishga doimo e'tibor berib turishi quyidagilarni ta'minlaydi:
-elementar matematik tasavvurlarning muvaffaqiyatli shakllanishi va ularning nutqda aks ettirilishi;
-tenglik va tengsizlik munosabatlarini (buyumnisoni, o‘lchami, shakli bo‘yicha) idrok qilish va ajratish, natijaviy munosabatlar (o‘lchami yoki soni bo‘yicha orttirish yoki kamaytirish)ni, analiz qilinayotgan ob'ektlarning miqdori, shakli,
kattaligini umumiy belgi sifatida ajratish, aloqa va bog‘lanishlarini
aniqlash malakasi;
-bolalar o‘zlashtirgan amaliy ish usullari (masalan, qarshi qo‘yish, sanash,
o‘lchash bilan taqqoslash) ni yangi sharoitlarda qo‘llashga yo‘naltirish va mazkur vaziyatda ahamiyatga ega bo‘lgan belgilar, xossalar, bog‘lanishlarni aniqlash, topishning amaliy usullarini mustaqil izlashga yo‘naltirish.


O’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari
• Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda amaliy metod yetakchi metod hisoblanadi. Uning mohiyati bolalarning buyumlar yoki ularning o‘rnini bosuvchilar ( tasvirlar, grafik rasmlar, modellar va h. k.)bilan ishlashning jiddiy aniqlangan usullarini o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan amaliy faoliyatlarini tashkil qilishdan iborat.
Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda amaliy usulning
xarakterli xususiyatlari quyidagilardan iborat:
-aqliy faoliyat uchun asos bo‘ladigan har xil amaliy ishlarni bajarish;
-didaktik materiallardan keng foydalanish;
-didaktik materiallar bilan amaliy ishlash natijasi sifatida tasavvurlarning paydo bo‘lishi;
-eng elementar usulda sanash, o‘lchash va hisoblashko‘nikmalarini hosil qilish;
-turmushda, o‘yinda, mehnatda, ya'ni faoliyatning har xil turlarida
shakllangan tasavvur va o‘zlashtirilgan harakatlardan keng foydalanish.
Mazkur usul maxsus mashqlardan foydalanishni nazarda tutadi. Bu mashqlar ko‘rsatish uchun belgilangan material shaklida, tashkil qilinishi yoki
tarqatma material bilan mustaqil ish ko‘rinishida topshiriq shaklida
berilishi mumkin.
Bilim va koʼnikmalarni puxta oʼzlashtirish uchun bolalar bevosita yangi material bilan tanishish jarayonida ham, undan keyingi mashgʼulotlarda ham yetarli miqdorda mashq bajarishlari kerak.
Bir xil narsaning oʼzini koʼp martalab takrorlayverish istalgan samarani bermaydi va bolalarning charchashiga sabab boʼladi. Koʼrgazmali qurollarni almashtirish va bolalar faoliyatini tobora murakkablashtirib, metodik usullarni oʼzgartirib turish muhimdir. Shu yoʼl bilan bolalarning qiziqishlarini, fikrlashlarini aktivlashtirish, charchashning oldini olish mumkin boʼladi.
Mashqlar hamma bolalar bir vaqtda yoki bitta bola doska yoki tarbiyachining stoli oldida bajaradigan yakka tarzda bo‘lishi mumkin. Hamma bolalar bajaradigan mashqlardan bilimlarni o‘zlashtirish va mustahkamlashdan tashqari, nazorat qilish uchun ham foydalanish mumkin.
Yakka-yakka tarzda bajariladigan mashqlar ham o‘sha vazifalarni bajaradi-yu, ammo ular bolalar faoliyatida yo‘nalish oladigan obraz (namuna) sifatida ham xizmat qiladi.
Ular orasidagi bog‘lanishlar vazifalarining umumiyligi bilangina emas,
balki doimo almashinib kelishi, qonuniy ravishda bir-birlarining o‘rnini
bosishi bilan ham aniqlanadi.
Mashqlar bolalarning yoshiga qarab qiyinlashtirila boriladi. Ular bir
necha bo‘g‘inlardan tashkil topadi. O‘quv-bilish mazmuniga oid o‘yin-mashqlar muammo shaklida emas, ko‘pchilik hollarda,ularni bajarish uchun tasavvur bo‘yicha harakat qilish, topqirlikni namoyish qilish, aqllilikni ko‘rsatish talab qilinadi.
• Kompleks, mashqlar eng samaralidir, chunki, ular dasturning har xil bo‘limlariga doir masalalarni bir vaqtda bir-biri bilan tarkiban birga hal qilish
• imkonini beradi. Masalan, “Geometrik shakllar”, “Kattalik”,“Miqdor va sanoq” bo‘limlariga oid masalalarni bir vaqtda hal qilish imkonini beradi. Bu xil mashqlar mashg‘ulotlarning foydali ish koeffisientini oshiradi.