Bajardi: islomqulov. M qabul qildi: Turdiyev. J gazlarni suyultirish

4-Amaliy mashg`ulot

Alternativ yonilg`ilarning qo`llanilishi. Suyuqlashtirilgan gazlar.siqilgan gaz va generator gazi.Biogaz.Gazkondesat yonilg`ilar,spirtlar va vodorod.


Bajardi: islomqulov.M
Qabul qildi: Turdiyev.J
Gazlarni suyultirish - gazlarni kritik (chegaraviy) temperaturadan pastroq temperaturalarda siqish yoʻli bilan suyuq holatga oʻtkazish. Kritik temperaturasi atrof muhit temperaturasi (amalda 220 K) dan yuqori boʻlgan Cl2, SO2, NH3 va b. gazlarni sanoat maqsadlarida suyultirish uchun kompressorlar vositasida siqiladi, soʻngra issiqlik almashtirgichda kondensatsiyalanadi. Bu holda sovituvchi agent (suv yoki nomakob) gazning kondensatsiyalanish issiqligini olib ketadi. Kritik temperaturasi xona temperaturasidan past boʻlgan gazlarni suyultirish uchun tegishli sovitish sikllaridan foydalangan holda, dastavval, ularni har bir gazga xos boʻlgan kritik temperaturadan pastroq temperaturagacha sovitiladi, soʻngra tegishli bosim ostida siqib, suyuq holga keltiriladi. Past temperaturalarda qaynaydigan gazlar (N2, O2 va b.)ni suyultirishda kaskad usuli qoʻllanilgan. Chuqur sovitish usulida quyidagilardan foydalaniladi: 1. Gazni drossellashda (maye, ventil orqali) gazning sovishi Joul— Tomson effekti tufayli yuz beradi. Bu holda drossellash oldidan gazning temperaturasi Joul — Tomson effekta tufayli oʻz ishorasini oʻzgartiradigan inversiya nuqtasidan pastroqqa tushirilishi lozim. Shu sababli ham, maye, N2 ni suyuq N2 b-n, Ne ni esa suyuq N2 bilan sovitiladi; havo koʻpincha ammiak yoki freon bilan sovitilib, suyuqlikning chiqish miqaorini orttirish mumkin. 2. Gazni detanderda suyultirishda izoentropik kengaytirish usulidan foy-dalaniladi. Siklning termodinamik qaytuvchanligini oshirish uchun turlicha temperaturalar maromida ishlaydigan bir nechta detander ishlatiladi. Maye, Ne ni ikki detanderli siklda suyultirish uchun sovuqdik uch temperatura bosqichida hosil qilinadi.
Dastlabki havo suyultirish mashinalarida (nemis muhandislari K. Linde va Gempson, 1895) gazlarni kritik temperaturadan past temperaturagacha sovitib, soʻngra suyultirish uchun drossellash usulidan foydalanilgan. Bunda Joul — Tomson effektidan tashqari muhim usul — qarshi oqimda issiqdik almashish usulidan foydalanilgan. Vodorod va geliyni suyultirishda Joul—Tomson effektidan foydalanishga asoslangan ushbu usul hozirgi suyultirish texnikasining asosini tashkil etadi.
Gaz adiabatik kengayishda tashqi ish bajarib sovishi yuz beradigan detan-derlardan birinchi bor fransuz muxandisi J. Klod havoni suyultirishda foydalandi (1902). Keyinchalik bu detanderlar takomillashtirildi. Yuqori samara bilan ishlaydigan turbodetander P. L. Kapitsa tomonidan yaratildi (1934). Bu mashina geliyni dastlab suyuq vodorod bilan emas, balki suyuq azot bilan sovitishga moslangan edi. Detanderda kengaytirish yoʻli bilan sovitish meʼyoriga yetkaziladi, gazni suyultirish esa bevosita drosellashda roʻy beradi. Ushbu usul yanada takomillashtirilib (amerikalikolim S. Kollinz, 1947), uning suyuq geliy tayyorlash unumdorligi 30 litr/soatgacha yetkazildi.
Suyultirilgan gazlar past temperaturalarni hosil qilishda muhim ahamiyatga ega. Suyuq gaz ustidagi bugni jadal haydash yoʻli bilan deyarli barcha gazlarni qotish temperaturasigacha sovitish, geliyning 3Ne izotopini jadal bugʻlatish orqa-li 0,3 K temperaturaga erishish mumkin. Shu holatda 3-106 Pa bosim ostida siqish orqaligina uni qattiq holatga oʻtkazish mumkin.