Bajardi: “ Informatika o’qitish metodikasi ” yo’nalishi 3- kurs 17. 06 guruh talabasi Ayupova Yulduzxon Raxbar

Kompyuter virusi - EHM ning xavfli "dasturi". Kompyuter egasini ogoxlantirmay va uning istagiga qarshi uning dasturiga "joylashtiriladi" va zaryadlangan faylni navbatdagi qoʻyishda koʻpayadi. Kompyuter virusi kompyuterning risoladagi ish meʼyorini buzadi, maʼlumotlarni oʻchirib yuboradi, displey (monitor) ekranidagi tasvirni buzadi, hisoblash jarayonini sekinlashtiradi. Kompyuter virusi –bu o’z-o’zidan ko’payuvchi, kompyuter tarmoqlari va axborot tashuvchilari orqali erkin tarqaluvchi, hamda kompyuter va unda saqlanayotgan axborot va dasturlarga zarar yetkazuvchi dastur kodi yoki komandalar ketma-ketligi hisoblanadi. Kompyuter viruslari quydagi xossalarga ega: o’zidan nusha ko’chirish, axborotdan ruxsatsiz foydalanishni amalga oshirish.U o’zining nusxalarini kompyuterlarda yoki kompyuter tarmoqlarida qayta ko’paytirib va tarqatib, hamda qonuniy foydalanuvchilar uchun nomaqul hatakatlarni bajaradi. Virus, aksariyat hollarda nosozlik va buzulishlarga sabab bo’ladi va biror hodisa yuz berish bilan, masalan, aniq kunning kelishi bilan ishga tushurilishi mumkin.

Viruslarni quydagi asosiy alomatlari bo’yicha turkumlash mumkin:

• 
  Yashash makoni;
  
• 
  Operatsion tizimi;
  
• 
  Ishlash algoritimi xususiyatlari;
  

Kompyuter viruslarini yashash makoni, boshqach aytganda viruslar kiritiluvchi kopmyuter tizimi ob’ektlarning xili bo’yicha turkumlash asosiy va keng tarqalagan turkumlash hisoblanadi.

Fayl viruslari turli usullar bilan bajariluvchi fayllarga kiritaladi (eng ko’p tarqalgan virusllar xili), yoki fayl yo’ldoshlar (kompanon viruslar) yaratadi yoki faylli sistemalarni (link-viruslar) tashkil etish xususiyatidan foydalanadi.

Yuklama viruslar o’zini diskni yuklama sektoriga (boot-sektoriga) yoki vinchesternig tizimli yuklanuvchisi (Master Boot Record) bo’lgan sektorga yozadi. Yuklama viruslar tizmi yuklanishida boshqarishni oluvchi dastur kodi vazifasini bajaradi.

Makroviruslar axborotni ishlovchi zamonaviy tizimlarining makrodasturlarni va fayllarni, xususan MicroSoft Word, MicroSoft Excel va boshqa ommaviy muharrirlarning fayl-xujjatlarni va electron jadvallarni zaxarlaydi.

Tarmoq viruslari o’zini tarqatishda va elektron pochta protokollari va komandalaridan foydalaniladi. Ba’zida tarmoq viruslarini ‘qurt’ xilidagi dasturlar deb yuritishadi. Tarmoq viruslari Internet-qurtlarga (Internet bo’yich tarqaladi), IRC-qurtlarga (chatlar, Internet Relay Chat) bo’linadi. Kompyuter viruslarining vazifalari, odatda, to’rt bosqichni o’z ichiga oladi:

Hozirgi kunda kompyuter viruslarini aniqlash va ularda himoyalash uchun maxsus dasturlarning bir necha xillari ishlab chiqilgan bo’lib bu dasturlar kompyuter viruslarini aniqlash vayo’qotish imonini beradi. Bunday dasturlar virusga qarshi dasturlar yoki antivuruslar deb yuritiladi. Antivirus dasturlariga AVP, Doctorweb, Nod32 dasturlarni kiritish mumkin. Umuman barcha virusga qarshi dasturlar zaharlangan dasturlar yuklama sektorining avtomatik tarzda tiklanishni ta’minlaydi.

Viruslarga qarshi kurashning asosan quydagi usullari mavjud:

• 
  Muntazam profilatika ishlarini, ya’ni virusga tekshiruv ishlarini olib borish.
  
• 
  Taniqli virusni zararsizlantirish.
  
• 
  Taniqli bo’lmagan viruslarni zararsizlantirish.
  

Zararli dasturlar, ya’ni viruslarning yozilish kodlarining ketma-ketligi mavjud bo‘lib, antivirus dasturi mana shu ketma-ketlikka qarab virusni tanib oladi.

Ba’zi antiviruslar esa, shubhali ob’yektning o‘zini ajratib olib, uni diqqat bilan tekshirib chiqadi, kompleks usulda tahlil qiladi. Bunday usulning yaxshi tarafi – o‘zining shaklini oson o‘zgartirib oladigan yoki uncha tanilmagan viruslarni ham aniqlash imkoni borligidir, yomon tarafi – antivirus dastur tez-tez yolg’on chaqiruvlarni amalga oshiradi. Chunki, aytganimizdek, antivirus aniq biror bir virusni emas, balki shubhali ko‘ringan har qanday faylni tekshiraveradi.
Virusni aniqlashning yana bir usuli – xotiradagi o‘zgarishlarni doimiy ravishda tahlil qilish, monitoring qilishdir. Bunda fayllarning axborot hajmlari, hosil qilingan sanasi tekshirib turiladi. Agar fayl parametrlaridan birortasi o‘zgarib qolsa, antivirus darrov mana shu o‘zgarishni o‘rganishga tushadi. Chunki, odatda viruslar fayllarning parametrlarini o‘zgartirib qo‘yadi.
Antivirus dasturning eng muhim sifati zararli kodni aniqlash hisoblanadi. Bundan tashqari, ularning ishlash tezligi, xotirada egallaydigan joyining hajmi, kompyuter resurslarining qancha qismidan faol foydalanishi ham muhim ahamiyatga egadir. Chunki ba’zi antivirus dasturlar ishlayotganida kompyuter deyarli «qotib» qoladi.



Chet elda, xususan G‘arb davlatlarida o‘tkaziladigan «Virus Bulletin 100%» xalqaro testda yetakchi antivirus hisoblanadi. Lekin u MDH da unchalik ommalashmagan. Ishlab chiqaruvchilarning aytishicha, faqat mana shu NOD32 antivirus dasturigina birorta ham zararli fayllarni «qo‘yib yubormagan». Biz o‘tkazgan test natijalariga ko‘ra esa, yuqtirilgan 7 ta virusdan 6 tasini 5 daqiqa ichida aniqladi. Oxirgi yettinchi virusga esa, «shubhali» deb tashxis qo‘ydi.
Testimizda, umumiy natijalarga ko‘ra, Dr.Web yetakchilikni o‘z qo‘liga oldi.
Yuqorida sanab o‘tilgan antiviruslar nisbatan mashhurlari, xolos. Ulardan tashqari Avira, Avast, BitDefender, Kerish Antivirus lardan ham foydalaniladi. Antivirus dasturlarning bazilari pullik, ba’zilari esa bepul tarqatiladi. Bilingki, pullik antiviruslar ro‘yxatdan o‘tgan bo‘ladi va kompyuteringizni ishonchliroq himoya qiladi, boshqacharoq aytsak, pullik antivirus mas'uliyatni his qiladi. Bepul antiviruslar ham kompyuterni himoyalay oladi. Lekin jiddiy xavf-xatar vaqtida pullik antiviruslarning litsenziyalangan versiyasigina yordam bera oladi.

Mutaxassislarning fikricha, bugungi kunda mashhur bo‘lgan antivirus dasturlari ba’zi holatlarda samarali ishlay olmay qoladi. Chunki ularning ishlash algoritmlari uzoq vaqt o‘zgarmay turadi, virus tuzuvchi «chaqqonlar» esa bu algoritmlarni yaxshigina o‘zlashtirib oladilar va antivirusga ko‘rinmaslikning ilojini topadilar. Yangi chiqayotgan antiviruslar shu jihatdan avvalgilarga qaraganda foydaliroq bo‘lidi. Chunki ularning ishlash algoritmlari ham yangilangan, zamonaviy viruslarni topishlari osonroq. Kompyuter foydalanuvchilariga maslahatimiz quyidagicha. Siz qaysi antivirus dasturidan foydalanmang, deylik, 2-3 oyda bir marta umuman boshqacha antivirus o‘rnatib, kompyuteringizni, operatsion tizimni qaytadan tekshirib ko‘ring. Chunki kompyuterda uzoq vaqt ishlagan eski antivirus vaqt o‘tishi bilan yangi viruslarni topa olmagan bop’lishi mumkin.

Viruslarni aniqlovchi va davolovchi turli dasturlar mavjud. Aids Test dasturi dеtеktor-dastur bo`lib, u D.N. Lozinskiy maxsulidir. Bu dastur hozirgi kunda 1900 ga yaqin viruslarni aniqlaydi va davolaydi. Afsuski bu dastur faqatgina o`ziga ma`lum viruslarni aniqlaydi. Dеtеktor-dasturlarning asosiy kamchiligi-noma`lum viruslarni aniqlay olmasligidir. Shunday bo`lsada, aidstest dasturi kеng tarqalgan. Shuning uchun undan foydalanish tartiblarini kеltiramiz.

Dastur formati: Aidstest.exe [Path:] [Options]

Bunda:

• 
  Path-disk, fayl yoki fayllar guruxini bеlgilaydi;
  

• 
  Options-quyidagi komandalarning ixtiyoriy majmui;
  
• 
  /f-kasallangan dasturlarni davolaydi va tiklash mumkin bo`lmagan dasturlarni o`chiradi.
  
• 
  /G-barcha fayllarni birma-bir tеkshiradi.
  
• 
  /S-fayllarni viruslarga sinchiklab tеkshiradi.
  
• 
  /P[Fayl nomi]-tеkshirish natijalarini ko`rsatilgan faylga yozadi.
  
• 
  (Yoki LPT ko`rsatilsa, printеrga chiqaradi).
  
• 
  /X-virus tarkibi o`zgargan barcha fayllarni o`chiradi.
  
• 
  /Q-tiklash mumkin bo`lmagan fayllarni o`chirishga ruxsat suraydi.
  
• 
  /B-kеyingi diskni tеkshirishga taklif kilmaydi.
  
• 
  /D-antivirus tarqalish shartlari va imkoniyatlari xaqidagi ma`lumotni bеradi.
  

Xozirgi kunda Aidstest dan tashqari Dr. Web antivirusdan foydalanish zarur.

Bu dastur xotira, hamda arxiv fayllarni ham virusga tеkshiradi.

Komanda formati: