Baholash ishi va investitsiyalar

       6-rasm.Tarmoq axborotini yig’ish va tahlil qilish yo’nalishlari
13
 
 
Normativ-huquqiy  baza  korxonalarda  tarmoqqa  kirish  uchun  cheklovlar 
mavjudligini  hisobga  olgan  holda  belgilanadi.  Agar  asosiy  moliyaviy 
koeffitsiyentlar  bo'yicha  tarmoqdagi  o'rtacha  ma‘lumotlar  mavjud  bo‗lsa,  ulardan 
                                                           
13
Абдураҳмонов И. Рыночная стоимостъ-это стандартная база оценки // Частная собственностъ.-2003.-№8.C-
12. 

---

 
41 
 
baholash  jarayonida  foydalanish  zarur.  Baholanayotgan  korxona  ma‘lumotlarini 
tarmoqning  boshqa  korxonalarining  ana  shunday  ko'rsatkichlari  bilan  taqqoslash 
tarmoqni  tadqiq  etishdagi  muhim  bosqich  hisoblanadi,  chunki  u  baholanayotgan 
korxonaning  reytingini  aniqlash,  foydalilik  va  xarajatlarining  talab  etiladigan 
miqdoriga nisbatan ishonchli prognozlarni tuzish imkonini beradi. 
Asosiy axborot manbalari: 
- statistika organlarining ma‘lumotlari; 
- O'zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari; 
- tarmoqqa oid axborot bulletenlari, 
- biznes-reja. 
Sotish  bozorlari.  Taklif,  talab,  narx  bozor  iqtisodiyotini  tartibga  solishning 
muhim  vositalari  hisoblanadi.  Talab  va  taklif  o'rtasida  muvozanatga  erishish 
umumiy  makroiqtisodiy  muvozanatni  ham,  mahsulot  sotishning  o'ziga  xos 
xususiyatlarini  ham  belgilab  beradi.  Korxona  tovarlarni  sotish  bo'yicha  tanlagan 
strategiyani tahlil qilish uchun to‗rtta muqobil strategiyadan foydalanish mumkin: 
1.  Yuzaga  kelgan  bozorga  raqobatchilar  olib  chiqqan  mahsulot  bilan  kirib 
borish. 
2.  Bozorning  yangi  segmentlarini  barpo  etish  hisobidan  bozorni 
rivojlantirish. 
3. Yangi tovarlar ishlab chiqish yoki avvalgi tovarlarni takomillashtirish. 
4.  Yangi  bozorlarni  o'zlashtirish  uchun  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotni 
diversifikatsiyalash. 
Tovarlarni  sotish  strategiyasiga  qarab  sotiladigan  mahsulot  hajmining 
prognozi  tuziladi.  Tanlangan  strategiyani  amalga  oshirishdagi  cheklovlar:  talab 
hajmi va yetkazib berivchilar bilan o'zaro munosabatlar baholovchilarning alohida 
e‘tiborini tortadi 
Talab-  ma‘lum  bir  muddatda  muayyan  narx  bo‘yicha  sotib  olinadigan 
tovarlar va xizmatlar miqdori. 
Axborot  yig'ish  jarayonida  shartnomalarning  yuridik  jihatdan  aniqligi  va 
ularning  ishonchliligi  nuqtayi  nazaridan  yetkazib  beruvchilar  bilan  munosabatlar 

---

 
42 
 
alohida e‘tiborga loyiq. 
Mazkur  axborotni  yig'ishdan  maqsad  mamlakatda  (agar  zarurbo'lsa,  chet 
elda) 
tovarni 
sotish 
bozorining 
salohiyatini 
aniqlashdan 
iborat 
joriy 
narxlardagisotuvlar  hajmi,  baholanayotgan  korxona  bo'yicha  so'nggi  2-5  yil 
mobaynidagi ma‘lumotlar, raqobatchilar bo'yicha joriy narxlardagi sotuvlar hajmi, 
O‘zbekiston  Respublikasida  va  uning  tashqarisida  sotuv  bozorlarini  kengaytirish 
bo'yicha prognozlar. 
Asosiyaxborot manbalari: 
- baholanayotgan korxona marketing  ma‘lumotlari; 
- statistika organlarining ma‘lumotlari; 
- tarmoqqa oid axborot nashrlari; 
- davriy iqtisodiy matbuot; 
- biznes-reja; 
- shaxsiy aloqalar. 
Raqobat  shartlari. Bozor  iqtisodiyotiga  takomillashmagan  raqobot bozorlari 
xosdir.  Chunki,  ularda  erkin  raqobatli  narx  shakllanishi  mexanizmijiddiy 
cheklovlarga  ega.  Korxonaning  raqobatbardoshligini  baholash  bozorning  xilini, 
demak,o'rnini  bosuvchi  tovarlarni  ishlab  chiqaruvchi  raqobatchilarningtarmoqqa 
kirishi  uchun  cheklovlar  mavjudligini  hisobga  olgan  holda  amalgaoshiriladi. 
Tahlil(natural  va  qiymat  ifodalarida)  raqobat  qiluvchi  tovarni  ishlabchiqarish 
hajmi,  sotilayotgan  mahsulotning  mintaqada  yoki  umuman  tarmoqdaishlab 
chiqarishumumiy 
hajmidagi  ulushi  haqidagi  ma‘lumotlar,  raqobatchilar 
mahsulotiningtavsifi  (hajmi,  xizmat  ko'rsatish  sifati,  narxlar,sotish  kanallari, 
reklama),  shuningdek,  ushbu  tovarning  mamlakatdagi  asosiyimportchilari  ro'yxati 
bilanto‘ldirilishi lozim. 
Asosiy axborot manbalari: