Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma

6 .1 . Sanoat mahsulotlariga belgilanadigan va
limit baholar
Iqtisodiy islohotlar davrida tovar va xizmatlar baholarini 
uch darajaga bo‘lish mumkin: baholar past darajasi — mahsu­
lot tannarxi, o ‘rtacha diapazoni — raqobat va eng yuqori 
darajasi talab bilan belgilanadi. Bunday baholami belgilashdan 
asosiy maqsad tovar (xizmatlar) ishlab chiqarish va muomala 
xarajatlarini qoplab, bajarilgan ishlar va tavakkal qilib foydani 
ta ’minlashdan iborat.
Sanoat mahsulotlariga ulgurji (ko‘tara) baholar belgilanadi. 
Tovar va mahsulotlarni korxonalar o ‘zlari yoki ulguiji ta ’minot 
tashkilotlari orqali ulgurji baholarda sotadi. Ulguiji baholar 
tarkibiga ishlab chiqarish xarajatlari (mahsulot tannarxi) va 
sof darom ad kiradi hamda sanoat ishlab chiqarish oborotiga 
xizmat qiladi. Sanoat mahsulotlariga baho belgilashda xizmat 
qilish oboroti va strukturasiga qarab korxona ulgurji bahosi va 
sanoat t a r m o g i ulgurji bahosi amal qiladi.
Korxona ulgurji bahosi, bu — sanoat korxonalari o ‘z mah- 
sulotlarini boshqa korxonalar, birlashmalar, ta'm in o t tash- 
kilotlariga sotadigan bahosidir. U ning tarkibiga normativ 
ЫУуюЬа mahsulotning t o l a tannarxi va foydasi kiradi. Bunday 
b ah o lar sem en t, g o lsht-sut m ahsulotlari, m ashinasozlik 
tarmoqlarida q o ‘llaniladi. Asosan korxonalar va ta'm in o t 
tashkilotlari bilan boMadigan hisoblarda foydalaniladi. T a’minot 
tashkilotlari ham m ahsulotlarini iste'm olchilarga ulgurji 
baholarda sotadi.
60

---

Sanoat ta rm o g i ulgurji bahosi, bu — tashkilotlarni iste’- 
molchi korxonalar va savdo tashkilotlariga realizatsiya qiladigan 
bahosidir. Sanaoat ulgurji bahosidan neft, sement, yengil 
sanoat va boshqa tarmoqlarda foydalaniladi.
Ba’zi san o a t m ah su lo tlarig a bah o belgilashda limit 
b ah olard an ham foydalaniladi (uzoq m u d d a td a tayyor- 
lanadigan tovarlar, masalan, m ukam m al sanoat uskunasi, 
dengiz kemalari). Limit yoki cheklangan baholar davlat 
tomonidan baholarni tartibga solishda ham foydalaniladi. Aholi 
ehtiyoji uchun zarur b o lg a n asosiy oziq-ovqat tovarlari uchun 
baholar ham doim o davlat tom onidan nazorat qilib boriladi.