Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma


I b o b . BAHONING IQTISODIY ASOSI



Download 2,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/41
Sana30.03.2022
Hajmi2,05 Mb.
#519367
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41
Bog'liq
Baho va bahoning shakillanishi J.B. Babayeva 2006

I b o b . BAHONING IQTISODIY ASOSI
1.1. Baho shakllanishining nazariy asoslari
Insoniyat paydo b o ‘lgandan boshlab ja m iy a td a b a ho lar 
am al qilib kelgan. T o var-pul m unosabatlari shakllanishi bilan 
b a h o l a r h a m o ‘z vazifasini b a jara b o s h la g a n . T a rix d a n
m a ’lumki, baholarni xaridor va sotuvchi oldi-sotdi jarayonida 
belgilaganlar. Sotuvchilar odatda ko‘proq foyda olish maqsadida 
o ‘z m ahsulotlariga yuqori b a h o belgilaganlar, xaridorlar esa 
t o ‘lash imkoniyatidagi baho ni taklif qilganlar.
Barcha xaridordar u c h u n yagona baholarn i belgilash XIX 
asr oxirida yirik ulguiji korxonalar tashkil topishi bilan kengaya 
boshladi. «Ғ. U. Vulvort», «Tiffani e n d К», «D jon V ana- 
mayker», «Dj. L. Xadson» firmalari va boshqalar «qat’iy yagona 
b a h o siyosati»ni reklama qilganlar, chunki ular ko ‘p m iqdorda 
turli tovarlami taklif qilganlar va bu firmalarda ishlovchilaming 
k o ‘p qismi y o lla n m a ishchilardan iborat e d i1.
Baho h a r d oim xaridor tanlashini aniqlovchi asosiy omil 
b o ‘lib kelgan. Baho — to v a r qiy m a tin in g puldagi ifodasi 
b o ‘lib, piro v a rd n a tija d a m a h su lo tn i ishlab c h iq a rish va 
realizatsiyasi u c h u n sarflangan m e h n a t xarajatlari asosida 
aniqlanadi. Baholar darajasi, nisbati va ulaming harakati asosida 
qiym at q o n u n i, talab va taklif q o n u n i am al qiladi. M e h n a t 
unum dorligi oshib borishi bilan qiym at pasayib boradi, ayrim 
davrlarda (urush, hosilsizlik, qurg^oqchilik va boshqalar) b a ’zi 
g u ru h tovarlari baho sining oshishi kuzatiladi. Q iy m atn in g 
harakati b a h o dinam ik asida o ‘z aksini topadi.

Копыер Ф.
Основы маркетинга. 3-е изд. - М.: «Прогресс», 2001. 354-Ь.


Baho tovar ishlab chiqarish natijasida pulning u m u m iy
ekvivalenti sifatida shakllanib borgan. Dastlabki ishlab c h i­
qarish usullari davrida b a h o o dd iy to v a r ishlab chiqarish 
uchun xizmat qilgan va mahsulotning bir qismi ayirboshlanganda 
baho belgilangan. U davrlarda mahsulotning ko ‘p qismi natural 
shaklda b o ‘lib, ular tovar shaklida boMmagan va b a h o ham 
belg ila n m ag a n . Keyingi ishlab c h iq a rish u su llarida b a h o
um u m iy xarakterga ega b o ‘lib, qiymatga ega tovarlar va barcha 
m e h n a t m ahsu li, ishchi kuchi baho si, y a ’ni m e h n a t(is h ) 
haqi ko‘rinishida o ‘z aksini topa borgan. Qiymati belgilanmagan 
narsalar, m ulklar h a m (yer, aksiya) o ‘z bahosiga ega b o ‘ldi.
K orxonalar oldida d o im o o bz tovari yoki xizmatlari u chun 
b a h o la r n i b elgilash kabi m u h im vazifa tu r a d i. Biz h a r 
to m on lam a kundalik hayotda baholarga to'q nash kelamiz. Uy- 
jo y u c h u n ijara to ‘lovlari, o ‘qish u c h u n sh a rtn o m a toMovlari, 
sh ifo k o r u c h u n x iz m a t h aq i, havo y o i l a r i , temiryoMlar, 
taksi va avtobuslarda y o ‘l haqi, mahalliy k o m m u n a l xizmat 
k o ‘rsatish tashkilotlari to m o n id a n belgilangan k o m m u n a l 
x iz m a tla r u c h u n tariflar, b a n k d a n o lin g a n ssu da u c h u n
f o iz la r — bular barchasi b ah o n in g turli ko^rinishlaridir.
Iqtisodiyotda qaysi so had a m e h n a t qilinsa, xizmat k o ‘rsa- 
tilsa, ish bajarilsa, albatta u q a n d ay d ir darajada baholanadi. 
K o rx o n a rahbari h a m boshqaruvchiligi u c h u n h a q oladi, 
sotuvchining bahosi un in g xizmat haqi, ishchi m e h n atin in g
bahosi uning ish haqi hisoblanadi. A holining ishlovchi qismi 
t o l a g a n d a ro m a d soligbi pulga aylanadigan b a h o b o ‘lib, soliq 
t o ‘lovlari budjetning d a ro m a d la r qismiga kelib tushadi.
Baholar x o ‘jalik subyektlari va xaridorlar o ‘rtasida m u - 
nosabatlaro‘matuvchi vositaboNib, ulaming keyingi rivojlanishiga 
ham ta ’sir ko‘rsatishi mumkin. Baholar xo ‘jalik subyektlarining 
rentabelligi va daromadliligi, yashovchanligini aniqlab beradi 
ham da korxonaning moliyaviy barqarorligini aniqlovchi element 
sifatida raqobat kurashida kuchli qurol b o ‘lib hisoblanadi.
6


Ja m iy a td a b a h o la r h a r d o im to v a r yoki m a h su lo tn in g
qiymati va ularning nafliligini o lzida n a m o y o n etib kelgan. 
A m aliyotda qiym at tovar, m ahsulot ishlab chiqaruvchilarni 
rag‘batlantirishga va ularning faoliyatini rivojlantirishga undaydi. 
Naflilik esa iste'm olchilarning manfaati va ularning faoliyatini 
rivojlantirishga xizmat qiladi.

Download 2,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish