Бағдарламасы негізінде оқытуды көздейді. Оқулықтың жазылуында

Қосудың көмегінде көбейту амалын пайда ету 
1. Бірдей қосылғыштардың қосындысын есептеңіз: 
20+20+207+7+7+711+11+11+11= 
30+30+309+9+9+915+15+15+15= 
10+10+10+108+8+8+812+12+12+12= 
2. 3+3 — екі 3 санының қосындысы. Ол 6-ға тең. Мұ
— төрт 7 
санының қосындысы. Ол 28-ге тең. 
3. Қосуды көбейту амалымен ауыстырыңыз.
Үлгі: 20+20+20 =
4. Қосу мен азайтуды пайдаланып, табыңыз: 
+37 -57 +65 +37 
48 26 32 53 
85 31 97 90 
+87 [phone] 
13 3 3 24 24 
100 30 27 26 28 

---

146 
“Мыңдық” тақырыбында арифметикалық амалдарды үйрену 
Мыңдық тақырыбында алдын қосу мен азайтудың ауызша, кейін 
жазбаша тәсілдері үйреніледі. 
Мыңның ішінде қосу мен азайтудың ауызша тәсілдерін үйрену 
методикасы 100 ішінде қосу мен азайту методикасына ұқсастық жақтары бар. 
1000 ішінде қосу мен азайтудың ауызша тәсілдері бір уақытта және 
төмендегі тәртіппен үйреніледі. 
1. 250+30, 420+300 түріндегі қосу мен азайтудың жағдайлары. 
Есептеу тәсілдері санды қосындыға қосу мен қосындыдан санды 
азайтуға қатысты қағидаларына негізделеді: 
250+30=(200+50)+30=200+80=280 
250-30=(200+50)-30=200=(50-30)=200+20=220 
420+300=(400+200)+300=(400+300)+20=700+20=720 
420-300=(400+20)-300=(400-300)+20=100+20=120 
Оқушыларды қарастырып жатқан жағдайлар үшін қосу мен азайтудың 
басқа тәсілі, яғни ондықтар санын өрнектейтін сандарды қосу және азайтуға 
әкелген тәсілімен таныстыру мақсатқа сай болмақ: 
250+30=280 250-30=220 
25 ондық +3 ондық= 28 ондық 25 ондық -3ондық = 22 ондық 
 
420+300=720 420-300=120 
42 ондық+30 ондық=72ондық. 42ондық-30 ондық=12ондық
 
Бұл тәсілді пайдалану оқушыларды 1000 ішінде көбейту мен бөлудің 
ауызша тәсілдерін, сондай-ақ, көп таңбалы сандар үстінде амалдар 
орындауды үйренуге дайындайды. 
2. 840+60, 700-80 көрінісіндегі қосу мен азайту жағдайлары. Қосудың 
бұл тәсілін қарауда еске түсіру жеткілікті:
840+60=(800+40)+60=800+(40+60)=800+900 
700-80 көріну үшін 70-8 көрінісін еске түсірумен бірге төмендегі 
арнаулы жаттығуларды орындауды көздеу қажет: 
Сандарды үлгіге ұқсас болған қосындымен ауыстырыңыз. 
400+300+100, 600=..., 900=... 
437+400, 162+5, 872-700, 568-4... т.б. 
Бұлардың шешімдерін де қосындыға санды қосу және қосындыдан 
санды азайту қағидаларын қолдануға негізделеді. 

---

147 
Мұндағы бір-бірінен ерекшелік үш таңбалы санды таңба бірліктерінің 
қосындысы түрінде емес, қолайлы қосылғыштардың қосындысы түрінде 
өрнектеудің қолайлылығы: 
437+200=(400+37)+200=(400+200)+37=637 
162+5=(160+2)+5=160+(2+5)=167 
872-700=(800+72)-700=(800-700)+72=172 
568-4=(560+8)-4=560+(8-4)=564 
3. 700+230, 430+260, 90+60, 380+70, 270+350 көрінісіндегі қосу 
жағдайлары. 
Қосудың мұндай тәсілдері санға қосындыны қосу тақтасында 
негізделеді. 
700+230=700+(200+30)=(700+200)+30=930 
430+260=430+(200+60)=(430+200)+60=690 
90+60=90+(10+50)=(90+10)+50=150 
380+70=380+(20+50)=(380+20)+50=450 
270+350=270+(300+50)=(270+300)+50=570+50=620 
420+260 көрініс үшін қосындыны қосындыға қосу қағидасын да 
пайдалану мүмкін. 
430+260=(400+30)+(200+60)=(400+200)+(30+60)=600+90=690 
90+60 көрінісінде ондықтар үстінде амалдарды орындау тәсілін де 
пайдалану мүмкін: 9 ондық+6 ондық=15 ондық. 
4.Саннан қосындыны азайту ережесінің қолданылуына негізделген 
тобы: 
500-140=500=(100+40)=(500-100)-40=400-40=360 
270-130=270-(100+30)=(270-100)-30=170-30=140 
140-60=140-(40+20)=(140-40)-20=100-20=80 
340-60=340-(40+20)=(340-40)-20=300-20=280 
340-160=340-(100+60)=(340-100)-60=240-60=180 
270-130 көрінісіндегі жағдайлар үшін қосындыдан қосындыны азайту 
қағидасына негізделген барлық таңба азайту тәсілін пайдалану оңай. 
270-130=(200+70)-(100+30)=(200-100)+(70-30)=100+40=140 
140-60 көрінісіндегі жағдай үстінде азайту амалдарын орындау тиімді: 
14 ондық – 6 ондық =8 ондық. 
Қосу мен азайтудың жазбаша тәсілдері жеке-жеке қаралады:
Қосындыны қосындыға қосу ережесі жазбаша қосу (баған түрінде 
қосуға) негіз болады: 

---

148 
354+132=(300+50+4)+(100+30+2)=(300+100)+(50+30)+(4+2)= 
400+80+6=486 
Кейін осы мысалдар баған етіп шешіп көрсетіледі және салыстырып 
тиімдісіне ұмтылады. 
Оқытушы жазба түрде қосу жүздіктерден емес, бірліктерден 
басталуына оқушылардың назарын аудару қажет. 
Оқушыларға сандарды бірінің астына екіншісін дұрыс жазудың 
қажеттілігін анықтау үшін бірінші сабақта қосылғыштардың бірі үш таңбалы, 
екіншісі екі таңбалы болған мысалдарды қолдану керек: 
412 1 437 2 563 3 346 4279 
325 123 246 454 74 
737 560 809 800 1000 
II. Бірліктердің қосындысы немесе ондықтардың қосындысы 10-ға тең 
болған жағдайлар. 
III. Бірліктердің қосындысы немесе ондықтардың қосындысы 10-нан 
үлкен болған жағдайлар. 
Жазбаша азайтудың әртүрлі тәсілдері қосылғштағыдай үйреніледі: 
Алдымен қосындыдан қосындыны азайту қағидасы қаралады, жазбаша 
тәсілі шешіп барылады. 
563-321+(500+60+3)-(300+20+1)=(500-300)+(60-20)+(3-
1)=200+40+2=242 
563 450 963 
- - - 
321 136 586 
242 314
1000 ішінде көбейту және бөлу. Екінші сыныпта оқушылар бір немесе 
екі нөлмен аяқталатын сандарды көбейту және бөлу тәсілдерімен танысады. 
Көбейту және бөлу жағдайы кестеде көбейту және бөлуге келтіріледі. 
60 х 4 80:2 540:9 
6 ондық х 4=24 8 ондық:2=4 ондық 54 ондық:9=6 ондық
60х4=240 80:2=40 540:9=60 
900:3 300x2 
9 жүздік:3=3 жүздік 3 жүздік x 2=6 жүздік

---

149 

---

150