Badiiy tahlil asoslari

XVIII- MAVZU


BADIIY ASAR TARIXIY-QIYOSIY TAHLILI


REJA:

1. Badiiyasarniqiyosiy-tarixiytahlilmetodiningshakllanishi.

2. Asarni qiyosiy-tarixiy va tipologik tahlil metodi
3. Qiyosiy-tarixiy tahlil usuli namoyondalari.
4. O'zbek adabiyotshunosligida qiyosiy-tarixiy yo'nalishdagi tadqiqotlar.
5. Qiyosiy adabiyotshunoslik va uning samaradorligi
6. Tipologik tahlil usuli
7. Romantik va realistik asarlar qiyosiy tahlili
ADABIYOTLAR:

1. 
   Adabiy turlar va janrlar. Uch jildlik ­– T.: “Fan”, 1991-1992
   
2. 
   Izzat Sulton. Adabiyot nazariyasi. –T., O’qituvchi. 2005 yil.
   
3. 
   Ҳ.Умуров. Адабиётназарияси. –Т.: «Шарқ», 2002.
   
4. 
   Mustaqillikdavriadabiyoti, – T.: “G`.G`ulomnomidagimatbaaijodiyuyi”,2006.
   
5. 
   ЙўлдошевҚ. Ёниқсўз. –Т.: «Янгиасравлоди», 2006.
   
6. 
   Arastu. Poetika. Axloqkabri. – T.: “Yangiasiravlodi”, 2004.
   
7. 
   UmurovH. Badiiyijodmujizalari. – S.: “Samarqand”, 1992.
   
8. 
   BoboyevT. Adabiyotshunoslikasoslari. – T.: “O`zbekioston”, 2000.
   
9. 
   QuronovD. Cho`lponnasripoetikasi. – T., 2004.
   

Qiyosiy-tarixiymetodningshakllanishihaqidaso'zborgandamifologikmaktabasoschilaridangermaniyalikaka-ukaGrimmlar - Vilgelm (1786 - 1859) vaYakoblar (1785 - 1863) tilgaolinadi. Ulartomonidanyozilgan «Nemismifologiyasi» kitobidamifologikmaktabningnazariyqarashlarivaqiyosiymetodxususidaqiziqarlifikrlarbildirilgan. Aka-ukaGrimmlarhind-yevropaxalqlariog'zakiijodnamunalariniqiyosiytahlilularo'rtasidagio'xshashlikyagonaildizidankelibchiqqandeganfikrniilgarisuradilar. Bundayholatniularqadimgiqabilalarininguzoqo'tmishdagiyagonamifologiktasavvurlarbilanizohlaydilar (keyinchalikesamiflaroriyqabilalariningdunyobo'ylabtarqalishinatijasidaturli-tumano'zgarishlargauchrab, o'zlariningdastlabkiilohiyma'nolariniyo'qotib, ertak, epikafsonagaaylanadilar). Shuqarashasosidaaka-ukaGrimmlarhind-yevropaxalqlarimiflariniqiyosiy-tarixiyaspektdao'rganib, qadimgibobomifnitiklashniasosiymaqsaddebbiladilar. Madaniyhodisalarning, hududlarninguzoqvayaqinligigaqaramaytakrorlanishimifologikmaktabvakillariniularningkelibchiqishi (genezisi) yagonadirdeganyanglishxulosalargaolibkeldi. Keyinchalikularilgarisurganfikrlarradetilganbo'lsahamto'planganyirikfaktikmaterial, uningtasnifivaengasosiysi, undankeyinkelibchiqadigannazariyumumlashmalarkeyingidavradabiyotshunosliginingrivojigasamaralita'siretdi.YanabirnemisolimiTeodorBenfeyningnazariyqarashlariqadimgihindeposi «Panchatantra»ningnemistilidagitarjimasiga (1859) yozganso'zboshisidaaksetgan. Benfeyningfikrigako'ra, ayrimbadiiyasarlarningbir-birigayaqinligi, syujetyo'nalishidagio'xshashliklarningsababifaqatginamifyokimifologikmanbabo'lmay, «sayyorsyujetlar»dir. Boshqachaaytgandabadiiyasarlarbirxalqdanboshqasigao'tishimumkin. Bufikraka-ukaGrimmlartomonidanilgarisurilganqarashlarganisbatanoldingatashlanganbirqadamedi. Aynipaytda, Benfeyfikrlaridacheklanganlikko'zgatashlanadi. BuningsababiBenfeyhammifologikmaktabvakillarisingaribarchasyujetlariningvataniHindistondebhisoblagan. Bundayqarashbirmadaniyatningikkinchisigatobedebhukmchiqarilishigaolibkeladi. LekinBenfeymifologiyasitarixiyliknuqtainazaridancheklanganligigaqaramay, adabiyotshunoslikdamuhimbiryo'nalishga-«syujetlarmigrasiyasi»gaasosbo'ldi. Bizbuyerdaadabiyo'zlashtirishyoxudadabiyta'sirhodisasiningdastlabkikurtaklariniko'ramizvabunarsakeyinchalikyaratilgantadqiqotlargasamaralita'sirko'rsatdi.Shundayqilib, dastlabGermaniyadashakllanaboshlaganqiyosiy-tarixiymetodtezoradabutunYevropagayoyildi.

Ma'lumki, XIXasrningikkinchiyarmiRossiyadaadabiyotvaadabiyotshunoslikfaniningjadalrivojibilanajralibturadi. Rusijtimoiyfalsafiytafakkuritarixidamuhimo'rintutganRossiyamifologikmaktabiningasoschisi. akad. F.I.Buslayev (1818-1897), qiyosiymifologikmaktabvakillaridanA.N.Afanasyev (1826-1871), madaniy-tarixiymaktabvakiliA.N.Pipin (1833-1904) adabiyotshunoslikfaningpsixologikyo'nalishigamansubA.A.Potebnya (1835 - 1891) kabiolimlarningilmiyfaoliyatiaynanshudavrgato'g'rikeladi. Ularningbarchasirusadabiyotshunosligidaakademikmaktabasoschilaridir. Ularorasidailmiytadqiqotlarningmiqyosivadarajasi, jahonadabiyotshunoslikilmigako'rsatganta'siribilanakademikA.N.Veselovskiy (1839 - 1906) alohidamavqyegaega. Uningtadqiqotlariqiyosiy-tarixiymetodningrivojiniko'pyillargabelgilabberdi.A.N.Veselovskiyqiyosiy-tarixiymetodnamoyandalaritadqiqotlariningyutuqvakamchiliklariniquntbilano'rgandi. Ulardagirivojlantirishvatayanishmumkinbo'lganjihatlargae'tiborberdi, o'zilmiytadqiqotlaridaunumlifoydalandi. Olimadabiyhodisalarnitadqiqetarekan, ularniyuzagakeltirgansharotgadiqqat-e'tiboriniqaratdi. Masalan, uning: «Mengaxalqqandayyashaganiniayting, mensizgauningnimayozganiniaytaman», - deganfikriilmiyfaoliyatiningdastlabkidavridayoqadabiyqarashlariningshakllanganidandarakberadi.AdabiyotshunoslikkaoidayrimtadqiqotlardaA.N.Veselovskiyo'zidanoldingikomparativizmvakillariningdavomchisisifatidabaholanadi. BiroqkeyingiyillardagitadqiqotlardaA.N.Veselovskiyilmiyfaoliyatidaaka-ukaGrimmlarvaT.Benfeynazariyasiningtutgano'rniadabiyotshunosningsalaflariilmiymerosigamunosabatiyangidalillarasosidaatrotlichako'rsatibo'tilgan. U «SolomonvaKetavrazhaqidaslavyanafsonalari, MorolfvaMerlingbilanbog'liqG'arbrivoyatlari» (1872) nomlidoktorlikdissertasiyasidatayyorsyujetlarbilanbog'liqqiziqarlifikr-mulohazalarbildirilgan. A.N.Veselovskiyo'xshashadabiyhodisalarniqiyosiy-tarixiyaspektdatahlilqilarekanshundayyozadi: «IkkiSharqvaG'arbpovestlariaroo'xshashlikularo'rtasidagitarixiyaloqalardandarakbermaydi: buholmifologikmaktabvakillarizo'rberibta'kidlaganlaridek, uzoqo'tmishningmahsulihamemas, bubirmaromdagipsixikrivojlanishningmevasibo'lib, uyokibuyerdabirshaklvamazmundaifodalangan». Olimnisalaflaridanfarqlio'laroq, birinchigalda, adabiyg'oyalartarixi, o'zaroaloqadorligikabimasalalarqiziqtirgan. A.N.Veselovskiyadabiyhodisalartahlilidabadiiyasarningvujudgakelishidaijtimoiy-iqtisodiysharoitnibirinchio'ringaqo'yadi. Ukattabirfaktikmaterialbilanishko'rishisabablitadqiqotidaturlixalqlaradabiyotinamunalariniqiyosiytahliletib, muhimumumlashmalarchiqargan. Masalan, doktorlikishidavizantiya, slavyan, rusyodgorliklarinichuquro'rganisho'rtaasrlarg'arbadabiyotinitahliletgandamuhimma'lumotlarberishiniqaydetibyozadi: «O'rtaasrlaradabiyotinio'rganuvchilarshuvaqtgaqadarslavyanyodgorliklarigae'tiborqaratmadilar, biroqmeningishonchimkomilki, ularnio'rganishg'arbadabiyotigadoirayrimqarashlarnio'zgartirib, adabiyhodisalarningyuzagakelishivashakllanishbosqichlarinio'zgachaizohlaydi». Urusadabiyotinamunalarinitahlilqilgandag'arbmanbalariningmuhimo'rintutishinihamto'g'riqaydetgan.A.N.Veselovskiygaqadarrusadabiyotitarixinitadqiqetganlarbumasalalargadeyarlidiqqatlariniqaratmaganlar. Uqadimgirusmadaniymuhitio'zqobig'igao'ralibqolmay, ijtimoiy-iqtisodiysharoitgaqarabYevropabilanuzviyaloqadabo’lganliginiisbotlabko'rsatdi. Demak, dunyodabir-biridano'rganmaganvabir-birigata'sirko'rsatmaganadabiyotningo'ziyo'q. Olimnio'zlashganadabiyhodisaningshakliyjihatlariemas, balkiuningkiribborganmadaniymuhitidagio'rni, yangima'nolarkasbetishi, ungabo'lganmunosabatkabimuammolarqiziqtirgan. Shuo'rindaA.N.Veselovskiyningadabiyottarixigaoidqarashlariqiziqarlidir. Uningcha, «Adabiyottarixikengma'nodabu - jamiyattafakkuritarixidir...». Olimadabiyotnimadaniyatninguzviyajralmasbo'lagisifatidatushunadivatalqinetadi. Utadqiqotolibborgandavrdaadabiyottarixiningmetodologikasoslariishlabchiqilmaganedi. Uning «Adabiyottarixiningfansifatidagimetodivavazifalari» tadqiqotiadabiyottarixiningmetodologikmuammolarigadiqqatniqaratganligitufaylihamhozirgikungaqadaro'zilmiyahamiyatinisaqlabkelmoqda.A.N.Veselovskiyilmiyfaoliyatiningcho'qqisi «Tarixiypoetika» asaridir. Kattafaktikmateriallarasosidao'rtaasrlaradabiyotinichuquro'rganganolimjahonadabiyotirivojiningqonuniyatlaribilanhamqiziqdi. Ma'lumki, Aristoteldavridanberipoetikadegandapoeziyaningnazariyjihatlariginatushunilaredi. A.N.Veselovskiyesapoetikaniilmiyasosgaqurishnihamdauniadabiyotningilmiy-nazariyquroligaaylantirishniasosiymaqsaddebbildi. Uningfikricha, adabiyotshunoslikningengmuhimmasalalarinihalqilmayturib, uniadabiyothaqidagifangaaylantiribbo'lmaydi. A.N.Veselovskiytarixiypoetikasiningasosini «Poetiktafakkurvauningshakllarievolyusiyasi»nio'rganishdako'rdi. Olimningadabiyturlar, poetikuslub, syujetxususidagitadqiqotlariningasosidapoetiktafakkurevolyusiyasivabungaomilbo'lganijtimoiy-siyosiytafakkuryotadi.
A.N.Veselovskiypoetikjarlarevolyusiyasinio'rganarekan, diqqatnipoeziyaningibtidoiyshakllarigaqaratdivauningdastlabkiko'rinishlarisinkretik (qorishiq) holatdabo'lganliginiisbotlabko'rsatdi. Uilkpoeziyanamunalariningrealhayotbilanbog'liqjihatlarigae'tiborqildi. Keyinchalikesa, taraqqiyotningvapoetiktafakkurningasta-sekinrivojlanishinatijasidapoetikjanrlarningdifferensiyasiboshlandi. Bujarayondalirikaningajralibchiqishiniolimindividualpsixikaninguzoqdavometganrivojlanishibilanbog'laydi. Birso'zbilanaytganda, Veselovskiy «Tarixiypoetikaasari» orqalijahonadabiyotiningumumiynazariyasiniyaratmoqchivaadabiyjarayonningichkirivojlanishqonuniyatlariniko'rsatmoqchibo'ldi. Afsuski, uningfundamentaltadqiqotiyakunlanmayqolgan. Biroquko'targanmuammolamishunchakisanabo'tishningo'zihamolimningadabiyotshunoslikfaniningrivojigaqo'shganhissasiniko'rsatadi. Masalaningyanabirjihatihaqiqiyolimqandayilmiykashfiyotlarqilmasinagaruningilmiyyo'nalishlarikeyinchalikhamdavometmasa, uholdabukashfiyotlaruningo'zibilanbirgatugaydi. A.N.Veselovskiyilmiyyo'nalishiesa, davomettirildivadavometmoqda. TaniqliadabiyotshunosakademikV. F. Shishmarevo'tganasrning 30-yillariso'ngidaA.N.Veselovskiyhaqidashundayyozadi: «Bizko'pinchatayyorfikrvaqoidalargasuyanamiz, ba'zanularniVeselovskiygaolibborishgao'zimizgahisobhambermaymizyokibuniunutamiz».
Qiyosiyadabiyotshunoslikrivoji, metologiyasishakllanishidaakd. V. M. Jirmunskiy (1891 - 1971)ningxizmatlaribeqiyos. Uo'ziningdastlabkitadqiqotlaridanboshlabqiyosiy-tarixiymetodningo'zakmasalalaribilanqiziqdi. Masalanuning «BayronvaPushkin» (1924) risolasiadabiyta'siryokiadabiyo'zlashtirishmuammolarigayangichayondashuvbilandiqqatnitortadi. Ma'lumkiushbumuammolarbilanshug'ullangantadqiqotchilarnazaridanyuqoridagimasalalarningo'zigaxosqonuniyatlari, g'oyaviyasoslarichetdaedi. Yoshadabiyotshunosesadastlabjiddiyishidashundayyozadi: «PushkinBayrondanshoirsifatidailhomlangan. BundauBayrondannimalarnio'rgandi? O'zustozipoetikasarlaridaginimalardan «ta'sirlangan» vabunio'zindividualta'bivaqobiliyatigako'raqandayaksettirgan?»Olimilmiyfaoliyatiningdastlabkiyillaridaadabiyta’sirmuammosiningichkiqonuniyaatlariniko’rsataolmaganbo’lsadabirmasalaningto’g’riqo’yilishivaasoslanishikattabirqadamedi. Aynipaytdaadabiyta'sirnishunchakibirpassivo'zlashtirishtarzidaemas, balkifaolqaytaishlash, hattokio'zigaxoskurashvabuningnatijasidayangibirsan'atasariningyuzagakelishisifatidashbumuhimprinsipialqarashdir. Uningfikricha, harqandayadabiymaterialningqaytaishlanganliginianiqlasho'rganilayotganbadiiyasarningo'zigaxosjihatlarinitushunishgavamuallifningijodiindividualliginito'g'ribelgilashgaxizmatqiladi. Risolahali-hanuzo'zilmiyahamiyatiniyo'qotmaganligisabablihamoradanko'pyillaro'tganigaqaramay, «Tanlanganasarlar»idanjoyoldi. Kezikelgandaaytibo'tishlozimki, rusadabiyotshunosligifanidagivorisiylikan'anasiningbarqarorligiV. M. Jirmunskiyilmiytadqiqotlarigamustahkampoydevorbo'libxizmatqildi.1935 yilie'lonqilingan «Qiyosiyadabiyotshunoslikvaadabiyta'sirmuammolari» tadqiqotiadabiyotshunoslartomonidanV.M.Jirmunskiyilmiyfaoliyatida «keskinburilish» debbaholanadi. Butadqiqotidautarixiy-adabiyjarayonningo'xshashligijamiyatningijtimoiy-tarixiyrivojlanishibilanbog'liqligixususidagiyangikonsepsiyaniilgarisurdi.
Ma'lumki, qiyosiy-tarixiymetodningV.M.Jirmunskiygachabo'lganvakillariadabiyhodisalarningo'xshashligimasalasinifaqatbevositaadabiyaloqalardaginako'radilar. V. M. Jirmunskiyesashundayyozadi: «Aynishunuqtainazardanbizijtimoiy-tarixiytaraqqiyotningbirxilrivojlanishbosqichidapaydobo'ladigano'zaroo'xshashadabiyhodisalarniularo'rtasidagio'zarota'sirningborligiyokiyo'qligidanqat'iynazarbemalolqiyoslayolamizvaqiyosiyo'rganishmizzarurham». V. M. Jirmunskiyqiyosiyadabiyotshunoslikningmaqsadvavazifalarinijahonadabiyotiningumumiyrivojlanishqonuniyatlarinio'rganishdako'rdi. Uningfikrichatipologikaloqalarkonkretbilvositaaloqalarniyokiadabiyta'sirniinkoretmaydi. Milliyadabiyotlargaxalqaroadabiyaloqalarningkiribkelishiadabiymuhitdaungabo'lgantalabvaehtiyojdandarakberadi. Aynipaytdaolimningyozishigako’ra, harqandayadabiyta’siryangimuhitdauningsharoitivatalablarigamoslashadi. Shubilanbirgaijtimoiymunosabatlarningo'zgarishinatijasidaturliijtimoiy. formasiyalardaturliadabiyta'sirvujudgakeladi. Qiyosiy-tarixiymetodumumjahoniadabiyjarayoninitadqiqetgandaijtimoiy-tarixiytaraqqiyotningrivojlanishqonuniyatlarigaasoslanadi. Chunkitarixiyjarayonharbirgeografikmintaqadoirasidao'zigaxosbelgilargaegabo'lganiholdabirqatorqonuniyatlargahamegaki, aynanshuqonuniyatlardankelibchiqibturlixalqlaradabiyotlariniqiyosiyaspektdao'rganishmumkin.V.M.Jirmunskiyning «Gyoterusadabiyotida» (1937) monografiyasixalqaroadabiyta'sirningyangiqirralarigadiqqatnitortganibilanmuhimahamiyatkasbetadi. Undao'zlashganadabiymaterialningijodiyqaytaishlanishimasalasigae'tiborqaratiladi. Uningfikricha, adabiyasartarjimaqilingandao'shamuhitgamoslashib, adabiyjarayongakirishib, o'shamuhitningo'zasaridekbo'libqoladi. Boshqachaqilibaytganda, milliyadabiyotningto'laqonlimahsuligaaylanadi: «Shuma'nodarusGyotesirusadabiyvaijtimoiytaraqqiyotiningmuammosidir». Demak, xalqaroadabiyaloqalarnitadqiqetgandator, ya'nitarjimajarayonibilanbog'liqmasalalargadiqqatniqaratibginaqolmay, balkitarjimaetilgan - qaytaijodiyishlanganbadiiyasaryangiadabiymuhitgaqandaymoslashgani, ungabo'lganmunosabatkabimuammolarnio'rganishqiziqarlinatijalarberishimumkin.V.M.Jirmunskiyharbiradabiyhodisanitahlilqilarekan, engavvalouningpaydobo'lishigasababbo'lganomil - jamiyatningma'naviyehtiyojlarikabimasalalargaatroflichato'xtaladi. Olimqiyosiyadabiyotshunoslikningdolzarbvazifalariniquyidagichaizohlaydi: «QiyosiyadabiyotshunoslikmilliyadabiyotlartaraqqiyotiningqonuniyatiniSharqvaG'arbniqamrabolganjahonadabiyotikontekstidako'radi. Bundauyuqoridaqaydetibo'tilganidek, tarixiysharoitningbirligivaxalqaromadaniyaloqalarningdoimiyligidankelibchiqadi...»Adabiyotshunos «AlisherNavoiyvaSharqadabiyotidaRenessansmuammosi» maqolasidashoirijodiniungazamondoshG'arbmutafakkirlarimerosibilanqiyosiyo'rganibbirqatormuhimtipologiknuqtalarnianiqladi. Masalaningyanabirg'oyatmuhimjihatishundaki, shoirijodimerosiSharquyg'onishikontekstidao'rganilgan. OlimningushbumaqolasinavoiyshunoslikdabirinchimartaA. Navoiyijodikengplandaqiyosiyaspektdatadqiqetilganibilanmuhimahamiyatgaega. UndanXVasrdaSharqdaA. Navoiyko'targanbirqatorijtimoiy-axloqiymasalalarG'arbdaham.aynanshudavrdakuntartibigaqo'yilganinibilibolamiz: «ShundayqilibAlisherNavoiyningulkansiymosijahonadabiyotidantashqaridaemas. O'zbekadabiyotiasoschisiningijodiG'arbdamaslakdoshlari -shoirvamutafakkirlarningilg'org'oyalaribilanbevositahamohangdir». Shundayqilib, ijtimoiy-iqtisodiyshart-sharoitningbirligiadabiyta'sirvaaloqalarningbor-yo'qligidanqat'iynazardunyomiqyosidagimutafakkirijodkorlarningqarashlaridagiuyg'unlikkasababbo'lgan. Masalaniyuqoridagitarzdaqo'yibuniatroflichao'rganisho'z-o'zidanA. Navoiyijodiymerosinijahonadabiyotikontekstidatadqiqetishgayo'lochadivanavoiyshunoslikfaniufqlarinikengaytiradi.XXasrdasovetadabiyotshunosligifaniayrimmafkuraviycheklashlargaqaramay, dunyomiqyosidagiko'plabolimlarniyetishtiribberdi. ShundayolimlardanbirimashhursharqshunosakademikN. I. Konrad (1891 - 1970) edi. N. I. Konradilmiyfaoliyatiningasosiyqismiyaponvaxitoyadabiyotitarixibilanbog'liqbo'lib, uo'tganasr 50-yillaridanboshlabqiyosiyadabiyotshunoslikningnazariymuammolaribilanizchilshug'ullanaboshladi. Uning «Qiyosiyadabiyotshunoslikningzamonaviymuammolari» (1959) maqolasialohidaqimmatgaega. Maqoladahozirgikundajahonadabiyotidakechayotgano'zgarishlarketgandazamonaviyadabiyotlarniikkixilunsurdantashkiltopishinito'g'ritalqinetadi: milliyadabiyotnamunalarivatarjimaqilinganadabiyasarlar. Darhaqiqat, xalqaroadabiyaloqalarningkuchayishi, birxalqadabiyotinamunasiningikkinchibirmamlakatgakiribborishidatarjimaningo'rnibo'lakcha: «Biradabiyotningikkinchibiradabiyotgakiribborishidaasosiyvositatarjimadir. Biroqtarjimonfaqatginavositachiemas. O'zgatildayozilganadabiyasarnionatilidaqaytayaratish - buhamijodiyishdir. Tarjimaasarlariningpaydobo'lishiuyokibudarajadaadabiyotniboyitadi». Jahonadabiyjarayonidakechayotganushbuhodisalarnio'rganishqiyosiyadabiyotshunoslikningvazifasidir. Ma'lumki, barchaadabiyotlarningrivojlanishibirxilemas. Olimbuholniayrimadabiyotlarningyaqino'tmishdagitarixiytaraqqiyotibilanbog'laydi: «Abay»danto «Abayyo'li»gacha - xalqpoeziyasidantozamonaviyromangachabo'lganmasofaayrimadabiyotlaruchunkattabo'lib, qozoqadabiyotiesabuniqandaydiryarimasardavomidabosibo'tdi». Olimbundayjadalrivojlanishningo'zigaxosjihatlarinihamko'rsatibo'tadi. Uningfikricha, tarixiysharoitdankelibchiqqanholdaadabiyotningjadalsur'atdarivojlanishiuchunrivojlanganilg'oradabiyotlarsafigayaqinlashtirsa, boshqabirtomondanesa, ilg'oradabiyotlarbilansifatborasidagitafovutlarortaboradi. Bundayholatmilliyadabiyotningyaqino'tmishdagitarixiytaraqqiyotibilanizohlanadi. Biroqistisnoholatlarhambor. Masalan, qirg'izadabiyotiningyirikvakiliCh. Aytmatovijodi. Adibningasarlarialaqachonjahonadabiyotitarixidanmustahkamo'rinolgan. Lekinbundayholatkamuchraydiganhol.Shundayqilib, jahonadabiyotisahnidakechayotganbundaymurakkabjarayonlarniadabiyaloqalartahiliorqalikuzatishmumkin. N. I. Konradalohidaadabiyotnamunalariningtahlilixalqaroadabiyaloqalarninazardatutganholdaamalgaoshadi, debta'kidlaydi: «Mohiyate'tiboribilanbarchamadaniyxalqlarningzamonaviyadabiyotlariuyokibudarajadabir-biribilanaloqadorbo'lib, ularningrivojlanishiushbualoqalarsathidakechganvakechmoqda. Buholmilliyadabiyotningmustaqilliginiinkoretmaydi, balkiuningmilliyo'zigaxosliginiyanadaravshanroqnamoyonqiladi». Bundayadabiymuammolarqiyosiyadabiyotshunosliko'rganadiganmuammolarningkichikbirtarkibiyqismidir.BizN. I. Konradilmiyfaoliyatixususidaso'zyuritarekanmiz, birinchinavbatda, uning «Jahonadabiyotitarixi» ko'pjildliginingfaolishtirokchilaridanbiriekanliginiqaydqilishimizzarur. Ko'pjildlikkayozganso'zboshisidajahonadabiyotitarixiningmuhimnuqtalarigae'tiborniqaratib, unitadqiqetishyo'llariniko'rsatibberdi. Jahonadabiyotitushunchasinidunyoxalqlariningbirgalikdagimahsuli, debqarabunikishilikjamiyatimadaniy-tarixiytaraqqiyotininguzviybirqismidebbildi. Ukuntartibigaqo'yganmasalalardanbiriRenessans -Uyg'onishdir. KattafaktikdalillarasosidaUyg'onishbufaqatG'arbadabiyotigaxosemasligini, buhodisakonkrettarixiysharoitdankelibchiqqanholdaSharqdahamro'yberganiniisbotlabko'rsatdi. Garchiushbukonsepsiyabirqatorbahs-munozaralargasababbo'lganbo'lsa-da, ammomuammoningto'g'riqo'yilishiSharqtarixi, adabiyotinamunalarinikengqamrovlio'rganishgayo'lochdi. Uningtadqiqotlaridaadabiyxususiy, tordoiradao'rganishemas, balkiharbirmilliyadabiyotnamunasiniengavvalojahonadabiyjarayonininguzviybirqismisifatidaqarashyetakchilikqiladi. Umumanolganda, A.N.Veselovskiy, V. M. JirmunskiyvaN. I. Konradilmiyfaoliyatigaxosjihatadabiyhodisalarnikengqamrovdaqiyosiytahlilqilish, harbirhodisaningyuzagakelishsabablari, rivojivatanazzuliniko'rsataolishdir. N. I. Konradningilmiytadqiqotlariqiyosiyadabiyotshunoslikningrivojiniyangibirbosqichgako'tardivabumetodo'rganilishizarurbo'lganqatormuammolarniko'rsatibberdi.
Qiyosiy-tarixiyadabiyotshunoslikadabiyotshunoslikfaniningtarkibiyqismisifatidadunyoadabiyotshunosligidao'zigaxosmavqegaega. G'arbiyYevropavaAmerikaadabiyotshunosligidaqiyosiy-tarixiymetodxususidabirqatortadqiqotlaryozilganvahozirgaqadaryozilmoqda. Qiyosiyadabiyotshunoslikningdolzarbmuammolarigaoidilmiykonferensiya, simpozium, kongresslarmuntazamo'tkazibkelinadi, qiyosiy-tarixiyadabiyotshunoslikbo'yichajurnallarnashretiladi.SobiqIttifoqadabiyotshunosligidabuyo'nalishdaIrinaNeupokoyeva 70-80 yillardaqatortadqiqotlarninashrettirdi. Olimailmiytadqiqotlariningasosiyyo'nalishijahonadabiyotitarixiniyaratishdaqiyosiyadabiyotshunoslikoldidaturganmuammolargaqaratilgan. Uning «ИсторияВсемирнойлитературы. Проблемысистемногоисравнительногоанализа» (1976) monografiyasikishilikjamiyatitarixiningyaxlitligidankelibchiqqanholda, jahonadabiyotitarixiningqiyosiyvasistemalitahliligabag'ishlangan. Uqiyosiy-tarixiymetodgatayanibjahontarixivaadabiyotimintaqaviyvamilliyadabiyotlarsistemasijahonadabiyotitarixinidavrlashtirishkabimurakkabhodisalarnitahliletadi. O'zbekadabiyotshunosligidahamXXasrdavomidaqiyosiy-tarixiyyo'nalishdatadqiqotlaryaratildi. Masalan, I.Rustamovningo'zbekmumtozadabiyotiniSharqxalqlariadabiyotlaribilanqiyosiytadqiqetganishi, Navoiy «Xamsa»siqiyosiytadqiqetilgantadqiqotlarvaboshqalar.

1.

2

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

1

2

3

4

5

6

7

8.

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

1

2

3

4

5.

6.

7

8

9

11

14

15

16

17.

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28.

30

31

32.

34

35

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47