Badiiy modellashtirish va dizain

Badiiy modellashtirish va dizain


Reja:

1. 
   Texnik va badiiy modellashtirish umumiy jarayoni ekanligi.
   
2. 
   Dizain tushunchasi.
   
3. 
   Badiiy modellashtirishning mazmuni.
   

Texnik va badiiy modellashtirish umumiy jarayon sifatida

Sanoat - texnik maxsulotlarning badiiy jixatdan maqsadga muofiqligi, ularga estetik tus berish- olimlar, injenerlar ishlab chiqarish xodimlarining muhim vazifasidir. Qo’lay va chiroyli buyumlar yaratishga qaratilgan badiiy konstruktsiyalash (dizain)ning diqqat markazida xamisha odam, uning ijtimoiy va individual ehtiyojlari, iste’mol va ma’naviy talablari turadi. Щar bir predmet (buyum) sanoat asarida farqli o’laroq qandaydir hayotiy muhim vazifaga (funktsiyalariga) egadir. Lekin deyarli har bir ishida o’zini go’zal buyumlar bilan o’rab olish ehtiyoji bor. Shuning uchun ham buyumning qimmati ikki asosni -foyda va go’zallikni qamrab oladi. Щar bir buyumda texnik va estetik asos mavjud bo’lib, u hamisha muhim bo’lmaydi va tarixan almashib turadi. Щar bir predmet (buyum) sanoat asaridan farqli o’laroq qandaydir hayotiy muhim vazifaga (funktsiyaga) egadir. Lekin deyarli har bir ishida o’zini go’zal buyular o’rab olish ehtiyoji bor. Shuning uchun ham buyumning qimmati ikki asosini foyda va guzallikni qamarab oladi. Щar bir buyumda texnik va estetik asos mavjud bo’lib, u hamisha muhim bo’lmaydi va tarixan almashib turadi.

Dizain tushunchasi

Dizain-ingizcha tilidan olingan bo’lib, chiroyli, shinam, yangi chiroyli loyiha degan ma’noni anglatadi. Dizainer esa kuchli rassom konstruktor odam. Buyum bilan har qanday tanishish ma’lum darajada unga baho berish bilan bog’liq. Baho berish funktsional, estetik, sotsial-nufuzli bo’lishi mumkin. Buyumlar olamini loyihalash bilan shug’ullanadigan kishi o’zining pirovard maqsadida chiroyli buyum yaratishga xarakat qilar ekan, birinchi navbatda mazkur buyumning estetik qiymati nimadan iborat ekanligini bilish lozim.

1. 
   Badiiy modellashtirishning mazmuni.
   

Buyumning tashqi formasi geometrik shakllar paralelepiped, prizma, silind, konussimon.
Nisbatlar-bu tushuncha kontrasli va farqi nisbatlar bir biri bilan mustahkam bog’liq (hajmini, chiziqli miqdorlarini, fakturalarini, ranglarini) Щajmi fazoviy tuzilish(frontal, fazoviy). Ma’lumki har qanday buyum uch o’lchovga ega bo’lib, bu o’lchovlar nisbatini biz hamisha xis qilib turamiz. Shu sababli buyumning hajmiga doir xarakteristikalarni uning asosiy o’lchovlariga bog’liq bo’ladi.
Material obekt qanday materildan tayyorlanganligi ham juda katta ahamiyatga ega. Garmonik forma va kompozitsiya tushunchasi. Garmonik forma go’zallik qonunlari asosida yaratiladi. U uzviy va yahlit qismlari proportsional va ritmik bo’lib, u odamga va atrofdagi bo’limlarga mos plastik bo’ladi., rangi ko’zni quvontiradi. Dizainda kompozitsiya deganda ba’zan tugallangan obektni xarakterlovchi sifat bahosi tushuniladi. Dizain nazariyasi xozirgi kunda texnik estetika deb nomlanib, u o’z ichiga ijtimoiy, iqtisodiy, ergonomik masalalarni oladi. Yaratilayotgan har qanday obekt ma’lum vazifani (funktsiyani) bajarishga qaratilgan. Obektning shakli, o’lchami uning funktsiyasiga shakl mazmuni va tashqi qiyofasiga mos kelishi kerak.
Agar buyumning eni va balandligi chuqurligidan nihoyatda katta bo’lsa, bunday tuzilishi frontal, agar buyumning chuqurligi yuqorida aytilgan tartibda bo’lsa, u holda bunday tuzilishni faoviy tuzilish deyiladi.
1.8. Maktab ta'limi va ijodkorlik. Nimaga maktabni tugallagandan so'ng bitiruvchilaming sezilarli qismi ijodkorlik masalalarini hal qila olmasligi to’g’risida hech o'ylab ko’rganmisiz? Ko’pgina o'qituvchilar bolalarni ijodkorlikka o’rgatishlarini, ular bilan ko’p sonli ijodkorlik masalalarini yechishlarini Ta’kidlashadi, biroq unda nega bitiruvchilar ijodkorlik faoliyati metodlarini egallashmagan?
Har qanday fan bo'yicha har qanday mavzuni o'rganish bilish faoliyatining umumiy strukturasiga muvofiq quyidagi 4 bosqichda amalga oshirilishi lozim:
1. Tasawurlarning shakllanishi - bu bosqichda o'quvchilar yangi tizimning umumiy belgilari bilan tanishadilar, uning umumiy funksiyalarini o'rganadilar.
2. Bilimlar va reproduktiv ko'nikmalarning shakllanishi - bu bosqichda o'quvchilar, asosan, reproduktiv nazariy va amaliy topshiriqlarni bajaradilar. Bu ish jarayonida, ulardagi bilim va reproduktiv ko’nikmalar - ilgari o'rganilgan bilimlarni takrorlash ko'nikmalari shakllanadi.
3. Ilmiy va ijodkorlik ko’nikmalarining shakllanishi - bu bosqichda o’quvchilar, asosan, turli ko’rinishdagi ijodkorlik topshiriqlarini bajaradilar. Bu ish jarayonida ilmiy va ijodkorlik ko’nikmalari shakllanadi.
4. Ilmiy rivojlanishi va tadqiqotchilik ko’nikmalarini shakllanishi – bu bosqichda o’quvchilar ijodkorlik va tadqiqotchilik topshiriqlarini bajaradilar, Bu ish jarayonida ilmiy va tadqiqotchilik ko’nikmalari shakllanishi amalga oshiriladi. Alohida Ta’kidlash kerakki, yuqorida ko'rsatilgan bilish jarayoni strukturasi o'quvchilarni o'qitish metodlari va shakllarini har bir bosqichda aniqlamaydi. Bu har qanday mavzuni o’rganishning dastlabki ikki bosqichida ijodkorlik topshiriqlarini qo'llash mumkin va zarurligini bildiradi. Mavzu bo’yicha o’quv ishining dastlabki ikki bosqichi bizning maktablarimizda muammosiz amalga oshiriladi. Muammolar oxirgi ikki bosqichda. Birinchidan, ko’pchilik o'qituvchilarda har bir mavzuni o’rganish borasida o’quv ishining bu bosqichlari umuman yo'q. Ikkinchidan, ilmiy va ijodkorlik ko’nikmalari shakllanishi o’qituvchining ixtiyorida alohida masalalarni emas, balki ijodkorlik masalalari tizimini qo'llash bilan amalga oshiriladi. Uchinchidan, ijodkorlik masalalarini yechish jarayonida o’quvchilar ijodkorlik faoliyatining zamonaviy metodlarini egallashi zarur. Afsuski, bu metodlaming ko'pchiligi nafaqat o'quvchilarga, balki o'qituvchilariga ham ma’lum emas. To’rtinchidan, ilmiy va tadqiqotchilik ko'nikmalarining shakllanishi o'quvchilarning mustaqil ishlarini o’rganilayotgan mavzu bo'yicha ilmiy va ilmiy ommabop adabiyotlarda nashr qilingan yangi ilmiy ishlar, shuningdek, murakkab bo'lmagan ilmiy tadqiqotlarni bajarishni taxmin etadi. Fan bir joyda turmaydi, u doimo rivojlanadi. Darsliklardagi Ma'lumotlar tez eskiradi. Ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyot bilan ishlash o’quvchilarni rivojlantirish, to’ldirish va to'g'rilashga yo'naltiradi. Ilmiy tadqiqotlarni o’tkazish uchun o’quvchilarga nafaqat darslik muammolari - matematik, fizik, tarixiy va boshqalar, balki fanlararo, masalan: LEP qo’yilmasi, to'g’on qurilishi, parfyumeriyaning yangi kollektsiyasini yaratish, yangi dorilar, avtomobilning yangi modelini ishlab chiqarish, sanhatda yangi yo’nalishlar, janrlar va mavzularni izlashni taklif etish zarur. Fanlararo masalalar real hayotda ko’p uchrasa-da, maktabda hozircha juda kam qo'llaniladi. Shunday qilib, o'quvchilarni ijodkorlik faoiiyatining elementar asoslariga o'qitishda yuqorida sanab o'tilgan shartlarning hammasi bajarilishi lozim. Buning uchun o'qituvchilarning ishida o'zgarishlar kamlik qiladi, bunda ta'lim mazmunini: standartlar, dasturlar, darsliklarni o'zgartirish zarur. Ammo bu ish tez orada qilinmaydi. SHuning uchun muallif o'quvchilarga ilmiy adabiyotlar va ijodkorlik masalalarini qo'llab, har bir mavzuni o'rganishning oxirgi ikki bosqichini mustaqil bajarishni tavsiya qiladi. 1.9. Ixtirochilik masalalarini yechish nazariyasi (TRIZ) to’g’risida. XX asrning 40-yilIari oxirlarida rossiyalik olim Genrix Saulovich Altshuller o’z olidiga texnikada yangi ixtirolarni qanday qilib maqsadli yaratish mumkin, degan muammoni qo’ydi. Ta'kidlash kerakki, u paytgacha texnikadagi mutlaq hamma ixtirolar, shu bilan birga fan va sanhatdagi kashfiyotlar amal va xatolar yo’li bilan qilinar edi. Ijodkorlik faoiiyatining ilmiy asoslangan texnologiyalari yo’q edi. Bu muammoni yechish uchun Altshuller texnik ixtirolarning patent fondini tahlil qildi, bu jarayonda texnikaning rivojlanish qonuniyatlarini ochdi va 60-yillarning boshlarida u ixtirochilik masalalarini yechish algoritmining birinchi modifikatsiyasini yaratdi. Shu paytdan boshlab Genrix Saulovich injenerlar va hamma xohlovchilar uchun tinglovchilarni texnik masalalarni yechish uchun algoritmni qo'llashga o'rgatadigan o'quv seminarían o’tkaza boshladi, parallel holda uni mukammallashtirish ishlarini davom ettirdi.
Bu tadqiqotlar natijasida Altshuller texnikaning rivojlanish qonunlarini shakllantiradi. Shu tarzda ixtirochilik masalalarini yechish nazariyasi (TRIZ) tug'iladi. Seminarlarda tinglovchilarni o'qitish Altshuller oldiga yangi muammoni qo'ydi - nimaga tinglovchilaming katta qismi TRIZni o’zlashtirgandan keyin ham yangi texnik ixtirolarini yaratmaydilar. Bu muammoni yechish uchun Alg’tshuller ijodkorlik faoliyati umumiy qonuniyatlarini ochish maqsadida yetuk yaratuvchilaming biografiyalari (1000 dan ortiq biografiyalar) to’g’risida adabiyotlarni tahlil qildi, uiarni bilish TRIZni o'qitish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Uning omadi keladi va natijada ijodkor shaxs xislatlari va hayotiy strategiyalari to’g’risida ta’limot yaratadi. Qo’yilgan muammo ilmiy asoslangan yechimni topadi - maqsadli yo’naltirilgan ijodkorlik faoliyati uchun ijodkorlik metodlarini egallash yetarli emas, balki o’zida ijodkor shaxs xislatlarini ham tarbiyalash va ijodkorlik faoliyati hayotiy strategiyasi qonuniyatlarini ham hisobga olish zarur. G.S.Altshuller qilgan xulosa o’zining oddiyligi va shu bilan birga murakkabligi: huddi sanhat, matematika va fizika qonunlari kabi ijodkorlik texnologiyalarini har kirn egallashi mumkin, butun hayoti davomida ijodkor shaxs xislatlarini ozchilik o’zida tarbiyalashi mumkin va faqat ayrimlarigina o’z hayotini ijodkor shaxs hayotiy strategiyasi qonuniyatlariga muvofiq yashashlari mumkin.