Badiiy asar tili

Allegoriya (majoz) ko`chim turlaridan biridir. U ertak va masallarda, ayniqsa, keng qo`llanadi. Masalan, tulki qiyofasida ayyor kishilar nazarda tutiladi. Chumoli mehnatkash, zahmatkash odamlar timsoli sanaladi. Allegoriya fikrni pardalab, sal yashirib ifoda qilishning eng o`ng`ay shakli hisoblanadi. Chunonchi, Abdulla Oripovning "Tilla baliqcha" she'rida ham fikr birmuncha pardalab berilgan. Mustabid tuzum jamiyat a'zolarini qobiqqa solib qo`ygani haqidagi fikr ko`lmak hovuzda qolgan baliq timsolida aytilgan.
Allegoriya yunoncha allos - boshqa, o`zga va agoreuo - gapiraman, demakdir. Gulxaniyning "Zarbulmasal", Hamzaning "Toshbaqa va chayon", A.Krilovning "Bo`ri bilan qo`zichoq" kabi masallari allegorik, ya'ni majoziy asarlardir.
Jonlantirish ham badiiy asarlarda keng qo`llanadigan badiiy tasvir vositalari sirasiga kiradi. Jonlantirish kishilarga xos xususiyatlarni jonsiz va mavhum narsa-hodisalarga ko`chirishdir. Masalan, xo`mraygan bulutlar deyiladi. Bunda kishilarga xos xo`mrayish jonsiz bulutga ko`chirilgan bo`ladi. Asarlarda tog`-tosh, shamol, daraxt, mevalar xuddi odamlarga o`xshatib gapirtiriladi.
Sifatlash jonlantirishdan birmuncha farq qiladigan badiiy tasvir vositasi sanaladi. Sifatlash narsa-hodisaning biror bir belgi, xususiyatini aniq-ravshan alohida ajratib ko`rsatishdir. Sifatlash ikki xil bo`ladi. Birinchisi oddiy sifatlash bo`lib, unda narsa-hodisalarning o`tkinchi belgilari ta'kidlanadi. Ikkinchisi, doimiy sifatlash bo`lib, bunda narsa-hodisalarning doimiy xususiyatlari aytiladi. Po`lat nayza, olmos qilich, uchqur ot kabilar doimiy sifatlash sanaladi. Har ikkala sifatlash turi voqea-hodisani yorqin ko`rsatishga imkon beradi. Masalan, oppoq tong, ona zamin.
O`xshatish badiiy adabiyotning barcha tasvir vositalari orasida eng ko`p qo`llanadigan hodisadir. O`xshatish narsa-buyumning ma'lum bir belgisini boshqa narsa-buyumga solishtirishdir. O`xshatish fikrni yaqqol ifodalash imkoniyatini beradi. O`xshatish narsalarning bevosita o`xshash tomonlarini ko`rsatish yoki -dek (-day) qo`shimchasi, xuddi, o`xshash, go`yo, misli, misoli, singari, yanglig`, bamisoli, kabi ko`makchilari yordamida hosil qilinadi.
Badiiy asarlarda tasvir vositalari ayrim holda ham, bir nechasi birgalikda, o`zaro bog`liq holda ham ishlatiladi. Masalan, ayrim she'rlarning bir bandida o`xshatish ham, sifatlash ham, mubolag`a, jonlantirish ham qo`llangan bo`ladi. Ular ta'sirchan obraz va manzara yaratish bilan birgalikda, ijodkorning voqelikka munosabatini ham bildirib turadi.