Babayeva d. R

An’anaviy o‘qitish modeli

Interfaol o ‘qitish metodi

Afzalliklari

Kamchiliklari

Afzalliklari

Kamchiliklari

0 ‘qitishning

tizimliligi

Mashg‘ulotlaming 

bir qolipliligi,bir 

xilligi

0 ‘qitish mazmunini 

yaxshi  ‘zlashtirishga 

olib kelishi

Ko‘p vaqt talab 

etilishi

O 'quv materiallarini 

tartibli izchil 

berilishi

M ashg‘ulot 

jarayonida faqat 

dastlabki yo‘nalish 

beriladi, keyingi 

darajalar uy 

vazifasiga beriladi.

0 ‘z vaqtida 

aloqalaming 

ta’minlanishi

Bolalarni har doim 

ham keraklicha 

nazorat qilish 

imkoniyatining 

pastligi

28  Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun modullar Т-2012 у  ikkinchi  nashr  126 b.

349

---

Ommaviy 

o'qitishda 

resurslaming 

oqilona xarajati

Ishtirokchilarning 

sustligi va 

mustaqillikning 

yo'qligi

Tushunchalarni 

amaliyotga qo‘llash 

uchun sharoit 

yaratish

Juda murakkab 

mazmundagi 

material 

o ‘rganilganda ham 

tarbiyachi rolining 

pastb o ‘lishi

Tarbiyachi 

shaxsining doimiy 

emotsional ta ’siri

Ishtirokchilar o ‘zaro 

muloqotdan 

ajratiladi, nutqiy 

faoliyat sust

0 ‘qitish 

metodlarining turli 

xil ko'rinishlari 

taklif etilishi

Tashkiliy puxtalik

Sust qayta 

bog‘lanish

Mativatsiyaning 

yuqori darajada 

bo‘lishi

M a’lum 

k o ‘nikmalarga ega 

bo‘lgan va aniq 

tushunchalarni 

o ‘rgatishda 

foydalidir

0 ‘rta m e’yorda 

yondashuv

0 ‘tilgan 

materialning esda 

yaxshi saqlab 

qolinishi

Pedagog tomonidan 

o ‘qitish jarayoni va 

o ‘qitish muhitining 

yuqori darajada 

nazorat qilinishi

Bola sust ishtirokchi 

bo‘lib qoladi

Muloqotga kirishish 

ko‘nikmasi 

takomillashadi

:

Vaqtdan unumli 

foydalanish

Bolada mativatsiya 

vujudga kelmaydi

0 ‘z-o‘zini 

baholashning o‘sishi

Aniq ilmiy 

bilimlarga tayanadi

Bola pedagog bilan 

o ‘zaro munosabatga 

kira olmaydi

Mustaqil 

fikrlaydigan bola 

shakllanadi

Eslab qolish 

darajasi hamma 

bolada bir xil 

bo‘lmaganligi 

sababli guruh 

bo‘yicha 

o‘zlashtirish 

darajasi past 

b o iish i mumkun

Mavzuning 

mazmunini 

o ‘zlashtiradi, 

tanqidiy va 

mantiqiy fikrlashni 

rivojlantiradi

Mustaqil o ‘rganish 

va yechimlar qabul 

qilish uchun sharoit 

yaratilmaydi

Muammoni yechish 

ko‘nikmalarining 

shakillanishi

350

---

Interfaol  («inter»- bu  o‘zaro,  «akt»-  harakat qilmoq)-  o‘zaro  ha- 

rakat  qilmoq  yoki  kim  bilandir  suhbat,  muloqot  tartibida  bo‘lishni 

anglatadi.  Boshqacha  aytganda,  o‘qitishning  interfaol  uslubiyotlari

-  bilish  va  kommunikativ  faoliyatni  tashkil  qila  bilishning  maxsus 

shakli bo‘lib, unda ta’lim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilinadilar, 

ular biladigan va o‘ylayotgan narsalami tushunish va fikrlash imkoni­

yatiga ega bo‘ladilar.  Interfaol  mashg‘ulotlarda tarbiyachining o‘mi 

qisman tinglovchilaming faoliyatini dars maqsadlariga yo‘naltirishga 

olib keladi. Bu uslublaming o'ziga xosligi shundaki, ular faqat peda­

gog va tinglovchilar birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali amalga oshi- 

riladi.  Bimday pedagogik  hamkorlik jarayoni  o‘ziga  xos  xususiyat- 

larga ega bo‘lib, ularga:

-   pedagoglaming jarayonga  bo‘lgan  qiziqishlarining  doimiyli- 

gini ta’minlashi;

-   mustaqil  ravishda har bir masalaga  ijodiy yondashgan  holda 

kuchaytirilishi;

-   pedagoglaming  hamkorlikdagi  faoliyatini  doimiy  ravishda 

tashkil etishlari kiradi.

Mana  shunday  vazifalami  amalga  oshirishda  yangi  interfaol  va 

noan’anaviy pedagogik texnologiyalar juda qo‘l kelishini tadqiqotchi- 

lar  tomonidan  maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  o‘tkazilayotgan 

ko‘pgina pedagogik tajribalaming natijalari tasdiqlamoqda.

Bola  tug‘ilgan  kundan  boshlab,  uni  maktabgacha  bo‘lgan  davr- 

da  har  tomonlama  yetuk,  barkamol  etib  tarbiyalash  qonuniyatlarini 

o‘rganish  maktabgacha ta’lim pedagogikasining mavzuidir.  U  mak­

tabgacha ta’lim muassasalari va oilaning tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishi, 

maktabgacha ta’lim muassasasi va maktab ishidagi aloqadorlikni, bo- 

lalami  maktabda  o‘qishga  tayyorlashni  ta’minlab,  ijtimoiy  maktab­

gacha tarbiya sharoitida tarbiya va ta’lim berish ishlarining vazifala- 

rini, tamoyillarini, mazmunini, metodlarini,  shakllarini va uni tashkil 

etishni  ishlab  chiqdi.  Maktabgacha  ta’lim  tizimida  uning  ajralmas 

qismi bo‘lib shakllandi.

Maktabgacha  ta’lim-tarbiyaning nazariyasi  va  amaliyoti  maktab­

gacha yoshdagi bolalarga har tomonlama tarbiya berishning maqsadi, 

bolaning  imkoniyatlari  va  uni  ilk  yoshdan  boshlab  tarbiyalashning

351

---

roli,  maktabgacha tarbiyani  hayot,  zamon bilan bog‘lab  olib borish- 

ning zarurligi, bola shaxsining shakllanishida ijtimoiy muhitning hal 

qiluvchi ahamiyatiga egaligiga asoslanadi.

Hozirgi kunda turli xil multimediali ta’lim vositalarini ishlab chiqish 

va ulami ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etish jadal rivojlanayapti. MTM- 

lari ta’lim-tarbiya jarayonida ulardan foydalanish metodikasi ishlab chi- 

qilmagani uchun tarbiyachi-pedagoglar multimedia vositalarini multime­

dia texnologiyasi sifatida qabul qilmoqdalar.  Shuni ham ta’kidlab o'tish 

kerakki, multimedia vositalarini ishlab chiqaruvchi maxsus muassasadan 

tashqari,  har  bir  MTM  tarbiyachilarining  o‘zlari  tayyorlashi  mumkin 

bo‘lgan dasturli va rolli multimedia vositalarini qo‘llash mumkin.

Maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  foydalaniladigan  multime­

diali ta’lim vositalarini ikki turga bo‘lish mumkin:

1.  Monitor  ekranida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  bilim  berishga  mo‘ljal- 

langan vositalar.

2.  Ko‘rgazmali qurol.

Odamzod har daqiqa sezgi a’zolari orqali axborot yig‘ib fikr qilish 

va hayotiy muammolami hal qilish choralarini o‘ylab topib amalga oshi­

rish bilan kun ko‘radi.  Insonlar qayerda bo‘lma .inlar,  bugungi kun 

zamon talabiga mos ravishda malakasini  oshirib; yangi ma’lumotlar 

bilan bilim bazasini yangilab borishi kerakligini taqozo etmoqda.

0 ‘rganilayotgan  muammoning  ilmiy  amaliy  ahamiyati  shundan 

iboratki,  maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  mashg‘ulotlar jarayoniga 

qiziqishlarini  oshirish va mavzuni mustaqil o‘zlashtirish samarador- 

ligini va ahamiyatini shakllantirish.

Informatika fanini  o‘qitishda multimedia tizimi haqida tushincha 

berish,  multimedia  vositalaridan  foydalanib  bilim  olishning  ahami­

yati, uning yaxshi taraflarini aytib o‘tish lozim.29

Multimediali  o‘rgatuvchi  dasturlar  matn,  grafika,  video,  tovush 

va  animatsiyalami  o‘zida  tutadi.  ya’ni  kompyuterga  yozilgan  max­

sus  dastumi  ishga  tushiradi.  Bu  dasturlar  asosan  fanning  nazariy 

bo‘limidan,  amaliy  mashg‘ulotlari  va  nazoratlardan  iborat  bo‘lishi 

mumkin.  Bunday  dasturlar  orqali  olingan  bilim  xotirada  ko‘p  vaqt 

saqlanadi va kerak bo‘lganda amalda qo‘llanish imkonini beradi.

29 Bola shaxsini rivojlantirish dolzarb muammolari. -T.:2008 y., maqolalar to'plami.

352

---

Maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  multimedia  texnologiyasiga 

asoslangan  kompyuterli  ta’limning  asosiy  maqsadlaridan  birinchisi 

bolalarni  maktab  ta’limiga  tayyorlashdan  iboratdir.  Shuning  uchun 

mashg‘ulot shakli, mazmuni, o‘tkazish metodikasi va baholash mezoni- 

ni ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Ikkinchidan, ba’zi MTMlarda 

kampyuterlar bilan ta’minlangan bo‘lsa-da,  ulardan ta’lim-tarbiya ja­

rayonida foydalanish metodikasi  ishlab  chiqilmagan.  Shuning uchun, 

MTM  sharoitida kompyuterdan ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish 

metodikasini ishlab chiqish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Yuqori- 

da ta’kidlanganidek, mashg‘ulot mobaynida multimedia texnologiyasi- 

dan foydalanganda u yoki bu materialni o‘rganishda vaqtni tejash hiso- 

biga ta’lim mazmuni chuqurlashtiriladi va kengaytiriladi.

Maktabgacha ta’lim muassalarida an’anaviy usulda ta’lim-tarbiya 

berishning shakli, mazmuni va metodi ko‘pgina adabiyotlarda bayon 

etilgan.  Jumladan,  ushbu  masalada  P.Yusupovaning  «Maktabgacha 

ta’lim  pedagogikasi»  da  keng  yoritib  berilgan.  P.Yusupova  ta’lim 

shakli  to‘g‘risida  shunday  yozaci:  «Ta’lim  shakli  deganda,  ta’lim 

beruvchi pedagog va bolalaming maxsus tashkil etilgan faoliyati tu­

shuniladi va kun tartibida ma’lum bir vaqtda o‘tkaziladi»30.

Adabiyotlarda, MTM ta’lim metodlari bo‘yicha ham qator fikrlar 

bildirilgan. Metod -  ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilaming maqsad- 

li ta’lim-tarbiya vazifalarini hal etishga yo‘naltirilgan o‘zaro bog‘liq 

faoliyatlaming izchil usullar tizimidir.