B. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ boshqaruv о 'zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus tu ’lint vazirligi tomonidan 5Л342211 — «Korporativ hoshqaruv»

aniqlash, shunga qarab tegishli choralar qo‘llash — «farqdar (chetga
chiqishlar) bo‘yicha boshqaruv» deb nom olgan kontrolling konsep-
siyasining tamoyili hisoblanadi.
Nazorat savollari va topshiriqlar
1. 0 ‘zbekiston kompaniyalarida ichki korporativ moliyaviy rejalashtirish
tizimini shakllantirishga qanday erishish mumkin?
2. Moliyaviy strategiyani shakllantirishning asosiy bosqichlari nimalardan
iborat?
3. M oliyaviy strategiyani shakllantirishning yakuniy bosqichi qanday
aniqlanadi?
4. Kompaniyaning moliyaviy rejalashtirish amaliyotiga byudjetlash tizimini
jo riy qilish imkoniyatlari qanday?

---

12. KORPORATIV BOSHQARUV MEXANIZMI VA
BIZNES MUHITINING SHAKLLANISH ASOSLARI
12.1. Oizbekistonda biznes muxitining shakllanish bosqichlari.
12.2. Mustaqil 0 ‘zbekiston Respublikasida korporativ boshqaruv tizi­
mining shakilanishi.
1 2 .3 . 0 ‘zb e k isto n d a a k s iy a d o r lik j a m iy a tla r i b izn es m u h itin in g
jozibadorligini ta ’minlash om illari.
12.1. C ’zbekistonda biznes muhitining shakllanish
bosqichlari
Biznes muhitining shakilanishi va uning rivojlanishi jamiyatdagi 
ijtimoiy munosabatlar rivojlanishiga bog‘liq jarayon hisoblanadi. Kishilik 
jamiyatining taraqqiyoti ijtimoiy munosabatlaming oddiylikdan murak- 
kablikka tomon o‘zgarishi bilan tavsiflangani sababli biznes muhitning 
ham vaqt o ‘tgan sari murakkablashib borganligiga guvoh bo‘lish 
mumkin.
0 ‘zbekistonda biznes muhitning shakilanishi va rivojlanishi tarixiga 
nazar tashlar ekanmiz uni shartli ravishda olti davrga bo‘lib o‘rganish 
mumkin: birinchi davr — Markaziy Osiyoda qadimda mavjud bo‘lgan 
davlatlarda amalda bo‘lgan, islom shariati qoidalariga asoslangan xo‘jalik 
yuritish tizimining shaklla-nishi; ikkinchi davr — temuriylar davrida 
amalda bo‘lgan biznes muhit; uchinchi davr — temuriylar davlatining 
tanazzuh va Turkistonning Rossiya tomonidan bosib olinishigacha bo‘l- 
gan davr; to‘rtinchi davr — mustamlaka maqomida bo'lgan Turkiston 
va Markaziy Osiyoning boshqa xonliklaridagi biznes muhit; beshinchi 
davr — rejah sovet iqtisodiyotining bir bo‘lagi sifatidagi biznes muhit; 
oltinchi davr — bozor munosabatlariga o‘tish davri.
Yuqorida keltirilgan biznes muhit rivojlanishini davrlashtirishda 
mamlakatimiz egallab turgan hududda mavjud bo'lgan sivilizasiyalar 
muhim ahamiyat kasb etganligi inobatga olindi.
Ishlab chiqarish birlashmalari esa bosh korporatsiya va ishlab 
chiqarish birliklaridan tashkil topgan edi. Bosh korporatsiya apparati, 
asosan, quyidagi ishlab chiqarish-xo‘jalik funksiyalarini bajargan: 
birlashma miqyosida ishlab chiqarishni rejalashtirish, butun birlashma 
va uning ishlab chiqarish birliklari faoliyatini mohyalashtirish va moddiy- 
texnik ta’minotini amalga oshirish. Bu ko‘rinishdagi birlashmalarda
121

---

ishlab chiqarish birliklari sifatida huquqiy shaxs maqomiga ega bo‘l- 
magan, odatda nisbatan yirik korporatsiyalar faoliyat yuritgan. Bu 
xildagi ishlab chiqarish birliklari sex va bo‘limlardan huquqiy jihatdan 
farq qilardi, ya’ni ularning rahbarlari xodimlarni ishga qabul qilish va 
ishdan bo‘shatish huquqiga ega edilar. Ishlab chiqarish birliklari 
birlashma nomidan shartnomalar tuzishga haqli bo‘lib, ularning 
ixtiyoriga birlashmaning markazlashgan jamg‘armalaridan bir qismi 
berilgan. Ishlab chiqarish birlashmasi va ishlab chiqarish birliklari 
o‘rtasida vakolatlar quyidagicha taqsimlangan edi: ishlab chiqarish 
birligi ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish va yuqori sifatli mahsulot 
ishlab chiqarish vazi-fasini bajargan bo‘lsa, bosh korporatsiya esa yagona 
texnik siyosatni yuritish, byudjet bilan hisob-kitobni amalga oshirish, 
xo‘jalik aloqalarini takomillashtirish bilan mashg‘ul bo‘lgan. Shuni 
ta’kidlab o'tish kerakki, ayrim hollarda ishlab chiqarish birlashmalari 
tarkibiga yuridik shaxsning barcha huquqlariga ega bo'lgan korpora­
tsiyalar ham kirgan.
Sovet davri deb atalgan ushbu bosqich so‘ngida korporativ boshqa­
ruv belgilarini o'zida mujassam etgan ishlab chiqarish va sanoat 
birlashmalarining vujudga kelishi hudud biznes muhitining zamonaviy 
tamoyillar asosida shakllanishiga turtki bo‘la boshlagan edi.