Б. X. Madrimov

                              Musiqa savodi haqida ma’lumot 
      Musiqa  tovushlari  nota  deb  ataladigan  maxsus  belgilar  yordami  bilan  yoziladi. 
Nota  belgilari  o‘rtasi  bo‘sh   
 
 
  yoki  bo‘yalgan     
  doirachalardan  iborat 
bo‘ladi.Tovushlarning xilma-xil cho‘zimini ko‘rsatish uchun bu doirachalarga vertikal 
tayoqchalar 
 yoki 
 dumchalar  
 qo‘shib yoziladi. 
     Tovushlarning  balandligini  aniqlash  uchun  notalar  beshta  parallel  chiziqdan 
iborat nota yo‘liga yoziladi.Chiziqlar pastdan yuqoriga qarab sanaladi. Nota yo‘lining 
boshlang‘ich qismida beshta chiziqni birlashtiruvchi vertikal chiziq qo‘yiladi. (Misol № 
1)  
                  1.      
 
     Notalar  nota  yo‘liga  undagi  chiziqlar  ustiga,chiziqlar  oralig‘iga  hamda  beshta 
parallel  chiziqning 
ustiga 
yoziladi. 
(Misol № 2) 
 
                    2. 
    Nota  yo‘lidagi  asosiy  chiziqlardan  tashqari  qo‘shimcha  chiziqlar  ham  ishlatiladi. 
Beshta  parallel  chiziqning  yuqorisida  joylashgan  qo‘shimcha  chiziqlar  birinchi 
chiziqdan  boshlab  yuqoriga  tomojn,  beshta  chiziqning  pastiga  joylashgan  qo‘shimcha 
chiziqlar birinchi chiziqdan boshlab pastga tomon sanaladi. 
 (Misol № 3) 

---

143 
 
      3.   
 
     Musiqa yozuvida quyidagi: do, re, mi, fa, sol, lya, si nomli notalar qo‘llaniladi. 
     Rubobda  ijro  etiladigan  notalar  sol  kalitida  yoziladi.Tovushlarning  ma’lum  bir 
balandligi nota yo‘lidagi chiziqlar ustiga va oralig‘iga qo‘yiladigan maxsus belgi bilan 
ifodalanadi. Bunga kalit belgisi deyiladi. 
      Kalit  belgisi  nota  yo‘lining  boshida  asosiy  chiziqlarning  biriga  qo‘yiladi  va  u 
nota  yo‘lidagi  biron  bir  chiziq  markazini  kesib  o‘tgan  bo‘ladi.  Kalit  belgisi  bironta 
chiziqda turgan notaning  ma’lum balandlikdagi tovush ekanligini (nomini) belgilaydi. 
Nota yo‘lidagi qolgan tovushlar balandligi mana shu asosiy notaga moslanadi. 
      Kalitlar xilma-xil bo‘ladi, ular orasida eng ko‘p qo‘llaniladigan skripka kalitidir. 
Skripka(sol)  kaliti  ikkinchi  chiziq  ustiga  joylashgan  bo‘lib,  birinchi  oktavaning  sol 
tovushi balandligini ifodalaydi. (Misol № 4) 
4.
 
      Bu kalit orqali boshqa notalarning o‘rnini aniqlash mumkin.( Misol № 5) 
 
Musiqa  tovushlari  o‘zining  baland-pastligiga  ko‘ra  oktavalarga  bo‘linadi.  Bir  xil 
nomdagi tovushlar oralig‘idagi eng yaqin masofaga oktava deyiladi. Sol kalitida rubob 
uchun yoziladigan notalarning oktavalarga bo‘linishi quyidagicha: (Misol № 6) 
 
 Yuqorida  ko‘rsatilgan  notalar  rubobda  ijro  etilganda  yozilishidan  bir  oktava  past 
eshitiladi, chunki rubob transponirovka
1
 etilgan asboblar turiga kiradi. 
                                                      
 
 
1
 Ижро қилган пайтда  товушлари  нота  ёзувидагига  нисбатан паст ёки баланд эшитиладиган  чолғу  асбоб–
транспонировка  қилувчи асбоб дейлади. 
 

---

144 
 
     Notalar  turli  xil  cho‘zimdan  iborat  bo‘lib,  ular  bi-  biridan  shakliga  ko‘ra  farq 
qiladi:   
 –– butun nota                      
–– nimchorak nota 
–– yarim nota                        
––o‘n oltitalik 
–– chorak nota                        
–– o‘ttiz ikkitalik nota