Б. X. Madrimov

TO‘GARAK MAShG‘ULOTI HAMDA KONSERTLARGA ChIQIShNI 
TAShKIL QILISh VA O‘TKAZISh.
 
  To‘garakning  tashkiliy,  tarbiyaviy  va  o‘quv-  ijodiy  ishlarini  muntazam  amalga 
oshirib  borish  uchun  mashg‘ulotni(tayyorgarlikni)  to‘g‘ri  tashkil  etib,  o‘tkazish  katta 
ahamiyat kasb etadi. Reja asosida o‘tkazilib turiladigan tayyorgarlik jamoaning ijodiy 
faoliyatini,  uning  ijrochilik  imkoniyatini  rivojlantiradi  va  estetik  yo‘nalishlarini 
yaxshilaydi. Shuning uchun ham tayyorgarlik (repetitsiya)ishini to‘g‘ri tashkil qilish va 
rejali  olib  borish  juda  muhimdir.Har  bir  mashg‘ulotning  maqsadi  va  vazifasi  aniq 
belgilangandagina  ko‘zlangan  natijalarga  erishish  mumkin.  Quyidagi  tartib  esa 
mashg‘ulotning sifatli o‘tishini yaxshi ta’minlaydi. 
     1.Tayyorgarlik  (repetitsiya)ning    kundalik    vazifasi    va  unga    tayyorlanish                   
(5-10 daqiqa). 
     2.Havaskorlarni    ushbu  mashg‘ulotga  moslash  maqsadida  oldindan  tayyorlangan 
va  katta  qiziqish  bilan  ijro  etiladigan  ayrim  kuy,  qo‘shiq  va  raqslarni  takrorlash 
(imkoniyati boricha butun jamoa bilan 20-30 daqiqa). 
     3.Oldingi  mashg‘ulotda  o‘rganilgan  asarlarning  badiiy  ijrosini  takomillashtirish  ( 
40-50 daqiqa). 
     4.Tanaffus ( 5-10 daqiqa). 
     5.Yangi musiqiy asar ustida ishlash ( 50-60 daqiqa). 
     6.Mashg‘ulot davomida bajarilgan vazifalarni takrorlash ( 10-15 daqiqa). 
        To‘garak  mashg‘ulotini  boshlashdan  oldin  cholg‘u  asboblarini  tiniq  sozlash, 
qo‘shiq aytuvchilarni esa qayta-qayta mashqlar kuylatish orqali ovozlarini sozlash, raqs 
ijrochilariga  jismoniy  mashqlarni  bajartirish  jumladan;  qo‘l,  oyoq  va  qomat 
harakatlarini ritmik holatga moslashga erishish juda muhimdir. 

---

137 
 
    To‘garakning  boshlang‘ich  mashg‘ulotlarida  uncha  murakkab  bo‘lmagan  va  turli 
xarakterdagi musiqiy asarlarni tanlash maqsadga muvofiqdir. 
    Mashg‘ulotda  amaliy  ishni  bajarish  jarayonini  ikki  qismga  ajratish  mumkin: 
Birinchi qismda o‘rgatilayotgan asarning musiqiy yo‘nalishini aniqlash va tahlil etish 
kerak  bo‘lsa,  ikkinchi  qismda  ijrochilarning  texnik  jihati  va  badiiyoti  ustida  ish  olib 
boriladi. 
    Tayyorgarlik  mashg‘ulot  davrining  eng  muhim  omillaridan  biri  mashg‘ulotni  o‘z 
vaqtida  boshlash  va  tugatishdir.  Chunki  vaqtida  boshlangan  amaliyot  ko‘zlangan 
yutuqlarni amalga oshirishni ta’minlaydi va umumiy tartibda ijobiy ta’sir etadi. Buning 
uchun  to‘garak  rahbari  har  bir  havaskorni  ana  shu  tartibda  qat’iy  rioya  qilishga 
ko‘niktirib bormog‘i  kerak. 
     Mashg‘ulotni  bir  vaqtning  o‘zida  uzoq  davom  ettirish  havaskorlar  ijodiga  salbiy 
ta’sir  qiladi.  Chunki  to‘garak  mashg‘uloti  asosan,  darslardan  so‘ng  o‘tkaziladi.  Bu 
vaqtda  o‘quvchilar  bir  muncha  toliqib  qolgan  bo‘ladilar.  Binobarin  barcha  harakatlar 
shu toliqish ruhini bartaraf etishga qaratilmog‘i  lozim. 
     To‘garakning 
asosiy-so‘nggi 
mashg‘uloti  (boshlanishi  yoki  yakunlovchi 
mashg‘ulot)  juda  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  mashg‘ulot  jamoaning  badiiy 
tayyorgarligini aniqlaydi. Uchrashuv va ko‘riklarda ijro etilishi ko‘zlangan eng yaxshi 
musiqiy  asarlar aynan ana shu mashg‘ulot asosida tanlanib, konsertning yaxlit dasturi 
belgilanadi.  Shu  sababli  ham  bu  mashg‘ulotda  musiqa  asrining  ijrochiligi  uchun  
qo‘yilgan barcha talablar xatosiz bajarilmog‘i kerak. 
       Shuni  alohida  ta’kidlab  o‘tish  joizki,  so‘nggi  tayyorgarlik,  ya’ni  yakunlovchi 
mashg‘ulot  imkoni  boricha  sahnada  yoki  konsert  o‘tkaziladigan  binoda  o‘tkazilgani 
ma’qul. Bu holat o‘quvchilarning ruhiyatiga, muhit-joyga  ko‘nikishlariga hamda ijro 
sifatining ta’sirchan chiqishiga katta yordam beradi. 
     Milliy  xalq  cholg‘u  asboblari  dastasi  jamoasining  mas’uliyatli  ishlarida  yana  biri 
tayyorlangan  musiqa  asarlarini  konsertda  namoyish  etish  bo‘lib,  bu  ijrochilar  uchun 
ham,  tomoshabinlar  uchun  ham  juda  katta  tarbiyaviy  ahamiyatga  ega.  Ansamblning 
o‘quv-ijodiy  va  tarbiyaviy  sohada  bajargan  ishining  sifatini  aynan  ana  shu  chiqish 
ko‘rsatadi.  
     Shuni  hisobga  olib  konsertning  muvaffaqiyatli  o‘tishi  uchun  bir  qator  tashkiliy 
masalalarni  ham  ko‘rib  chiqish  kerak.  Buning  uchun  oldindan  e’lonlar  (afishalar), 
dastur (programma) va kiyimlar tayyorlash, sahna ishlari uchun mas’uliyatli shaxslarni 
tayinlab qo‘yish kerak. Konsert zalida to‘garak a’zolaridan navbatchilar tayinlanishini 
ham  esdan  chiqarmaslik  kerak.  Konsertda  ijro  etilgan  repertuar  sifatida  konsertdan 
so‘ng to‘garak ijrochilari ishtirokida muhokama qilinib, uning yutuq va kamchiliklari 
tahlil  qilinmog‘i  shart.  Bu  keyingi  konsertlarda  uchrashi  ehtimoli  bo‘lgan  har  xil 
kamchiliklarni  bartaraf  qilishga  va  navbatdagi  konsertlarning  yanada  yaxshiroq 
chiqishi uchun tadbirlar belgilashga yordam beradi. 

---

138