B. T. Toshmuhamedov

Magmatik jinslarning nisbiy yoshini aniqlash. 
M agm atik va 
metamorfik tog‘ jinslarida organik qoldiqlar uchramaydi. Ularning
107

---

yoshi saqlanib qolgan toshqotgan organik qoldiqli cho'kindi jinslar 
bilan o ‘zaro munosabatlariga ko'ra aniqlanadi.
Magmatik jinslar hosil bo ‘lishiga ko‘ra intruziv vay effuziv 
jinslarga bo'linadi. Ular Yer p o ‘stida shakli, o ‘lcham i, ichki 
tuzilishi, shakllanish chuqurliklari bo‘yicha xilma-xil geologik 
jism lar hosil qilib joylashadi. Effuziv va intruziv jinslar yoshi 
turli yo‘llar bilan aniqlanishi mumkin.
V ulqon jin sla r m agm aning yer yuzasiga oqib ch iq q an
mahsulotlari bo‘lgani uchun qatlamsimon yoki linzasimon shaklda 
ch o ‘kindi jinslar bilan birin-ketin qavatlanib yotishi mumkin. 
Bunday holda vulqon jinslar nisbiy yoshi odatdagi geologik- 
stratigrafik usullar bilan aniqlanishi mumkin. Agar ostidagi va 
ustidagi c h o ‘kindi jinslar yoshi m a’lum bo‘lsa, ular orasida 
joylashgan vulqon jinslar yoshini aniqlash oson b o iad i.
Um uman tabiatda vulqon va intruziv jinslar birga uchraydigan 
o ‘lkalar ko‘p.
Intruziv jinslarning yotish sharoitlari murakkab b o ‘lgani 
uchun ularning yoshini aniqlash qiyinroq. Intruziv jinslari bilan 
atrof jinslar o ‘rtasida har doim kontakt metamorfizm kuzatiladi. 
Bu jarayon yuqori haroratdagi yerigan m agm ani kimyoviy 
faolligidan yon jinslarni qizdirilishi orqali sodir bo‘ladi. O 'zida 
suyuq moddalarni olib kelgan yuqori haroratli magma yon jinslarni 
boshqacha struktura va tarkibli jinslarga aylantirib yuboradi. Agar 
intruziv jin sla r ero ziy ad an och ilib qolgan b o ‘lsa, kontakt 
metamorfizmni kuzatish oson. Bunday kontaktlar faol yoki «issiq» 
deb ataladi.
Intruziv jinslarning yoshini aniqroq aytish uchun yoshroq 
cho‘kindi jinslar yotqizilgan joyini topish kerak. Bu holda kontakt 
m e ta m o rfiz m k u z a tilm a y d i, c h u n k i y o tq iz ilg a n jin s la r
intruziyaning yuvilgan yuzasi ustiga to ‘plangan. Bunday kontakt 
«sovuq» deb nomlanadi.