B. T. Toshmuhamedov



Download 6,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/180
Sana18.04.2022
Hajmi6,59 Mb.
#560016
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   180
Bog'liq
Umumiy geologiya. Toshmuxamedov B

1-qism. YER HAQIDA
UM UM IY M A’LUMOTLAR
1.1. Geologiya fanining predmeti, vazifalari,
bo‘limlari va izlanish usullari
Geologiya fani grekchadan olingan b o ‘lib, geo — Yer, logos
— o ‘rganish degan m a’noni anglatadi, ya’ni geologiya Yer haqidagi 
fandir.
Geologiya yer tarkibini, tuzulishini, rivojlanishini va unda 
bo‘ladigan jarayonlarni o ‘rganadi. Hozirgi zamon geologiyasi Yer 
po ‘stining paydo boMishi, uni tashkil etgan minerallarni, tog‘ 
jinslarini, foydali qazilmalarni hamda Yerda hayotning paydo 
bo‘lishini o ‘rganadi. Bulardan tashqari Yer yuzidagi endogen va 
ekzogen jarayonlarni va daryo, dengiz va okeanlarni, ko‘l va 
muzliklarni geologik ishlarini o ‘rganadi. Yer bir nechta qobiqdan 
iborat: ichki va tashqi yadro, quyi va yuqori mantiya va Yer 
po'sti; ular bir-birlaridan turli fizik xususiyatlari bilan farq qiladilar. 
Bulardan tashqari Yer yuzasida atmosfera, gidrosfera, biosferalar 
mavjud.
Atmosfera
A tm osfera havo qobig‘i b o ‘lib, geosferaning eng tashqi 
qobig‘idir. Uning Yer yuziga yaqin bo ‘lgan tarkibida 80% ga yaqin 
azot, 19% ga yaqin kislorod va 1% ga yaqin gazlar — karbonat 
kislotalar, suv b ug‘i, argon, neon, geliy va boshqalar bor. 
Atmosferaning quyi chegarasini aniqlash mumkin. Atmosfera va 
gidrosferaning ustki qismi ana shunday chegaradir. Atmosferani 
3 ta konsentrik qobiqqa: traposfera, stratosfera va ionosferaga 
bo'lish mumkin. Traposfera atmosfera massasining 70-75% tashkil 
etadi. Uning o ‘rtacha balandligi 10 km. H ar yuz metr balandllikda
5


harorat 0,60 ga pasayib boradi. Ekvatorda traposferaning eng 
yuqori chegarasida harorat — 80°C, o ‘rtacha — 55°C.
Stratosfera traposferaning ustida 80 km baiandlikkacha 
joylashgan. Bu ikki qobiq o'rtasida qalinligi 1,2 km bo‘lgan sub 
stratosfera deb ataladigan oraliq qatlam bor. 40 km balandlikdan 
yuqorida harorat ko‘tarilib boradi va 70 km.ga yetganda o ‘rtacha 
+35°C bo‘ladi. lonosfera 80 km dan yuqorida joylashgan. U yerda 
havoning zichligi juda kam. Hayot belgilaridan deyarli nishona 
yo‘q.
Atmosfera yoki Yerning havo qobig‘i deganda «qattiq» Yerni 
o ‘rab olgan va u bilan birga aylanadigan gaz m uhiti tushuniladi.
Yerning geografik qobig‘ida yuz beradigan fizik, kimyoviy va 
biologik ja ra y o n lar uchun asosiy energiya m anbayi, y a ’ni 
Quyoshdan tarqaladigan elektromagnit nurlar Yer sirtiga atmosfera 
orqali o‘tadi. Atmosfera rentgen va gamma -nurlar (qisqa to ‘lqinli 
nurlar)ni yutib, biosferani zararli ta ’sirlardan saqlaydi. Atmosferada 
karbonat angidrid va suv bug‘lari bo‘lgani uchun Quyosh nurlanishi 
energiyasining 48% Yer sirtiga yetib keladi. Atmosferada bug‘, 
tomchi va muz kristallari ko‘rinishida (1,3-1,5). 1016 kg suv bor. 
Atmosfera bo‘lmaganda Yer sirtining yillik o ‘rtacha harorati — 
23°C bo‘lar edi (aslida bu harorati 14, 8°C ga teng).
lonosfera
Stratosfera
Troposfera

Download 6,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish