B. T. Toshmuhamedov

Surilma (nadvig) 
— uzilm alarning maxsus guruhlari hisob­
lanadi. Surilm alar natijasida qatlam lar bir-birining ustiga chiqib 
yoki tagiga (an ch a m asofaga) kirib ketishi m um kin. Y a’ni yosh 
qatlam qari q atlam ning ustiga chiqib tagiga tushib qoladi.
42-rasm. 
S u rilm a.
141

---

Bir nechta tushirm a va ko'tarm a uzilmalari graben va gorstlarni 
hosil qiladi. U larning uzunligi eniga nisbatan an ch a katta boMadi 
va asosan kilom etrlarda oMchanadi.
Graben 
— uzilm alar bilan chegaralanib, o 'rta qismi pastga 
ch o 'k k an Yer p o ‘stining bir qism idir. O datda c h o ‘kkan qismi 
ko‘tarilgan qism iga nisbatan har doim yosh jinslard an tuzilgan 
boMadi. G raben lar oddiy va m urakkab holda uchraydi. O ddiy 
grabenlar ikki uzilm a bilan chegaralangan, m urakkab grabenlar 
esa bir necha uzilm alar bilan chegaralangan boMadi. Katta oMcham- 
dagi grabenlarni (b a’zi xususiyatlariga qarab) «riftlar» deb yuriti- 
shadi.
I /
43-rasm. 
Graben.
Gorst 
— uzilm alar bilan chegaralanib, o 'rta qism ida Yer po'sti 
koMarilgan boMadi. KoMarilgan qismi c h o ‘kkan qism iga nisbatan 
qari jin slard an tuzilgan boMadi.
G o rst va grabenlarni quyidagi turlarga ajratish m um kin:
a) oddiy gorst (graben) — ikki uzilm a bilan chegaralangan;
b) m urakkab gorst (graben) — bir nech a uzilm alar bilan 
chegaralangan;
d) bir tarafga engashgan gorst (graben) lar.
142

---

G o r s t va g ra b e n la rn i ta sh k il q ila d ig a n u z ilm a la r k a tta
ghuqurlikka tushgan bo'ladi.
B urm alanishga uchragan, surilm a sabali o ‘rn id an q o ‘zg‘algan 
to g ‘ jinsi massasi qoplam deb ataladi.
Q oplam larda ustiga chiqib qolgan kelgindi jins «alloxton», 
ostidi, o ‘rnid a qolgan jins — «avtoxon» deyiladi.
C hu qu r Y er yoriqlari har xil ko‘rinishga ega. U lar geosinklinal 
viloyatlarda k o ‘tarm a — uzilm a (vzbros) va siljish tuzilishiga ega.
Platformada asosan tushirm a — uzilma (sbros)lar ko‘p tarqalgan 
b o ‘ladi. Platforma viloyatlaming fundam entida uzilm alar natijasida 
graben xarakteriga ega bo‘lgan katta rift botiqlari (avlokogenlar) 
uchrab turadi va ular k o 'p inch a sineklizalam ing o ‘zagi hisoblanadi.
K atta chuqurlikka tushuvchi u zilm alar orqali m an tiy ad an
m agm atik jin slar chiqadilar. U lar endogen jaray o n lar natijasida 
gohida Y er yuzigacha yetib kelsalar, ko‘p incha Y er yuzasiga yaqin 
joylargacha chiqadilar va intruziv jinslar sifatida uzilm alar atrofida 
joylashadilar. Bu katta chuqurlikkacha tushadigan (600-700 km) 
uzilm alar Y er yuzasidagi asosiy regional struktura elem entlarining 
rivojlanishini boshqarib turadilar.