B. T. Toshmuhamedov

6-rasm. 
Kvars.
62

---

Minerallarning qattiqligini qattiqlik shkalasidagi minerallardan 
foydalanmay qalam (qattiqligi 1), tirnoq (qattiqligi 2), bronza 
chaqa (qattiqligi 3,4-4), shisha (qattiqligi 5), pichoq (qattiqligi 
6), kvars yoki egov (qattiqligi 7) dan foydalanib aniqlash ancha 
oson.
Qattikligi 1-2 bo‘lgan m inerallar tirnoq bilan, 4 dan kam 
bo'lgan m inerallar bronza chaqasi (mis chaqasining qattiqligi 3) 
bilan tirnalishi am alda sinalgan.
Shishani tirn ay olm aydigan m inerallarning qattiqligi 5, 
shishani tirnab kvarsni tirnam aydigan minerallarniki qattiqligi 5-
7 orasida bo‘ladi. Y a’ni o ‘tkir p o ‘lat pichoq bilan mineral yuzasiga 
chizilganda, uning ustida metalining qora chizig'i qolsa mineralning 
qattiqligi 6 yoki undan bir oz ko'proq bo ‘ladi.
Ulanish — minerallarning eng muhim aniqlash belgilaridan 
biri. Ulanish, bu kristallik minerallarning tekisliklar bo‘ylab bir 
va bir necha kristallografik yo‘nalishlar bo‘yicha, oynadek yaltiroq 
tekis yuza hosil qilishidir. Bunday tekis yuza ulanish tekisligi deb 
y u ritilad i. U u n c h a m ayda b o ‘lm agan m in eral d o n a lard a
aniqlanadi.
Kristallarning yonlari ko‘pincha ulanish tekisligi deb yuritiladi. 
U lanish tekisligi ko‘rinishi va yaltiroqligi bilan kristallning 
tom onlaridan farq qiladi.
U lanish yuza tekisligi m inerallarda quyidagicha b o ‘lishi 
mumkin:
bir tom onlam a — slyuda, gips;
ikki tom onlam a — dala shpati, piroksen, amfibol (rom boedr 
b o ‘ylab);
uch tom onlam a — kaltsit (romboyedr bo ‘ylab), — galenit (kub 
b o ‘ylab);
to ‘rt tom onlam a — flyuorit (oktaedr bo‘ylab); olti tom onlam a
— sfalerit (rom bododekaedr bo‘ylab).
63

---