B. T. Toshmuhamedov

L itoral yotq iziq lar bilan bogM angan foydali qazilm alar.
Sochilma konlar harakatchan to'lqinlanish zonasi bilan bogMangan. 
N isbatan tinch hududlarni yotqiziqlari bilan alum iniy (boksitlar), 
tem ir (lim onitli) va boshqa m etallarning konlari bogMangan.
Litoral konglom erat va shag'allar, qum va qum toshlar, yana 
biogen karbonat jinslari qurilish m ateriallari sifatida ishlatiladi.
N erit fatsiya
N erit hudud fatsiyasi sayoz va shelfni ch uq ur bo 'lm agan (200 
m etrgacha) qismini o 'z ichiga oladi. N erit hududiga kislorodni va 
yoaig'likning ko'pligi, suvning issiqligi (issiq suv havzalarida) va 
yuqori darajada gidrodinam ik harakatchanlik hosdir.
Bu yerda har xil organizm lam i rivojlanishi uch u n eng qulay 
sharoit bor. Suv havzasini sayoz qism ida suv o 'tlari keng rivojlan­
gan. Q irg'oqdan uzoqlashgan sari organogen qurilm alar va har 
xil biotsenozli baryer riflari rivojlangan. Suv yuqori darajada hara- 
katchangligi cho'k ind ilarn in g bo'lakli turlarini yuqori darajada 
saralanishiga olib keladi. Plyaj qum lari va qum li sayozliklar hosil 
bo'ladi. Bu zonada cho'kindilarni doim o to'lqinlanib turishi natija­
sida gil zarrachalari suv havzasini chuqurroq qismiga olib ketiladi.
N erit hududini qirg'oq oldi qism ining cho'kindilarini tarkibiy 
qismi atrofdagi quruqlikning relyefiga bog'liq. A garda dengiz 
qirg'oqi qoyali relyefga yaqin bo'lsa, unda nerit hududini qirg'oq 
oldi qism ida shag'al, graviy va alevritlar ko'pchilikni tashkil qiladi.
Agarda qirg'oq oldi past tekislik b o 'lsa, bo'lakli m ateriallar 
yetib kelmaydi. N atijada hududni qirg'oq oldi qism ida biogen, 
biogen-detritli va oolitli ohaktoshlar, oolitU tem ir jinslari hosil 
bo'ladi, chuqurroq qismida esa fosfatlar va glaukonitlar rivojlanadi. 
N e rit y o tq iziq lari u c h u n q iy a, to 'lq in s im o n va lin z a sim o n
tek stu ralar xosdir. H u d u d n in g pastki ch eg arasid a g o rizo n tal 
qatlamlanish paydo bo'laboshlaydi. C ho'kindilarni yotishi bo'yicha 
uzoq masofaga cho'zilganligi va qirg'oqqa perpendikular y o 'n a ­
lishda turlarini o 'zaro alm ashinishi kuzatiladi. N erit hududiga
294

---

olib kelinuvchi m ateriallar m iqdorining ko‘pligi va ch o 'k in d ilarn i 
to 'planish tezligi ko'pdir.