Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Гидротация (металнинг сувланиши). Бу жараён натижасида минераллар сув таъсирида ўзгариб нурайди. Бунга мисол қилиб табиатда ангидридни гипсга айланиш реакциясини кўрсатамиз.
CaSO₄ + 2H₂O = CaSO₄ · 2H₂O
Яна бир мисолда гематит минералини лимонитга айланишини келтишиш мумкин.
2Fe₂O₃ + 3H₂O → 2Fe₂O₃ · 3H₂O
Минерал таркибига кислород ёки сув молекуласи ўрнашиши билан унинг ҳажми катталашади ва атрофидаги жинсларии итариб дарзлар ҳосил қилади.
Эриш ва гидролиз. Кимёвий нураш жараёнида тоғ жинсларида бу ҳодиса кўпинча бир-бирига мос ҳолатда юз беради. Бу ҳодиса асосан сув ва унинг таркибидаги карбонат ангидриди СО₂ таъсирида вужудга келади. Сув Ер қатламларининг ёриқ ва бўшлиқлари орасида водород - Н⁺ ва гидроксид - ОН^- ионларига (диссоциация) ажралган ҳолда учрайди. Кимёвий нурашда водород - Н⁺ ионининг кўп бўлиши кўпроқ аҳамиятга эга, чунки у бу жараёнда асосий фактордир. Сув таркибида карбонат ангидриди кўп бўлса, сув тез ва кўпроқ ионлашади. Тоғ жинсларига сув ва карбонат ангидриди таъсир қилганда фақат уни эритибгина қолмай, балки уларнинг таркибини ўзгартиради, ҳатто қайта кристалланган янги минераллар ҳосил қилади. Бунга мисол қилиб табиатда кўп тарқалган дала шпатини олиш мумкин. Унга сув ва карбонат ангидриди таъсир эттирилса қуйидаги таркибий қисмларга ажралади.


K₂OAl₂O₃ · SiO₂ + CO₂ +nH₂O = Al₂O₃
SiO₂ · 2H₂O + SiO₂ · nH₂O + K₂СO₃


Ажралиш жараёни қулай шароит бўлганда - тропик зоналарда (иссиқлик, намлик, ва карбонат ангидриди кўп бўлган жойларда) ажралиш жараёни натижасида алюмосиликатлар парчаланиб, боксит ва опал минералларини ҳосил қилади.


Al₂O₃ · 2SiO₂ · 2H₂O R₂CO₃
↑―→ Al₂O₃ · nH₂O
‌‌—→ SiO₂ · nH₂O
Кимёвий нураш кўпинча кристалл жинсларда ҳам юз беради, Масалан, темирли, магнийли минераллар тез бузилади, улар кристалланган тоғ (асосий ва ультра асосли) жинсларининг 15% ини ташкил этади. Сув ва карбонат ангидрид таъсирида лимонит (Ғе₂О₃·nH₂O) ва темирнинг сувли бошқа минераллари ҳосил бўлади. Кремний сув билан бирикиб опал минералини (SiO₂ · nН₂О) ҳосил қилади. Бундан ташқари, Қуёш нури таъсирида Ер қобиғи юзасига чиқиб қолган тоғ жинслари гоҳ намланиб, гоҳ қуриб, қурғоқчилик фаслнинг узунлиги туфайли марганец ва темир оксидлари пастдан юқори кўтарилади ҳамда жинс ялтироқлигини ҳосил қилади. Натижада жинс усти аслида кулранг бўлса ҳам қорамтир-қўнғир ранг билан қопланади. Бу жараёнга тоғ жинси сиртининг офтобда куйиши дейилади. Бу ҳодиса Ернинг ҳамма иқлим зоналарида учрасада, кўпинча у қуруқ ва иссиқ иқлим зрналарига хосдир. Натижада унинг физик ва кимёвий хусусияти ўзгаради ва нураш жараёни тезлашади. Бу ҳодиса Ўрта Осиё тоғларида ва чўлларида кўп учрайди, унинг қалинлиги (жинс таркибига қараб) 1 мм дан 2 мм гача етади. Қўнғир ранг парда таркибида 36% темир, 30% марганец, 8,5% кремнезём, 9% гилтупроқ учрайди.
Кимёвий нурашда органик дунёнинг роли катта. В.И. Вер-надский, кейинрок. Б.Б. Полинов, микроорганизмларни, ўсим-ликларни сувда ва қуруқликда нураш жараёнининг боришидаги ва жинс ҳосил қилишдаги аҳамиятини кўрсатиб бердилар.
Нефт конларида 1 км чукурликда микроорганизмлар борлиги аниқланган. Ўсимликлар илдизи фақат механик нурашгагина сабаб бўлмай, кимёвий нурашга ҳам сабабдир. Масалан, ўсимликлардан органик кислоталар, карбонат ангидриди ажралиб тоғ жинсларига таъсир этади. Бундан ташқари, ўсимликлар тоғ жинсларидан: К, Са, Si, Мg, Na, Р, S, А1 каби элемент тузларини ажратиб олади. Шундай қилиб, органик дунё билан анорганик дунё доим алмашиниб туради. Ер юзасида қандай иқлимий шароит бўлмасин унда озми-кўпми физик, кимёвий ва органик ну­раш жараёнлари бўлиб туради.