Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Магматик жинсларининг ранги ва
солиштирма оғирлиги


Ҳар бир магматик жинснинг текстура ва структурасидан ташқари унинг рангини ва тахминан нисбий солиштирма оғирлигини аниқлаш катта аҳамиятга эгадир. Жинсларнинг ранги унинг минерал таркибига кўра оқ рангдан то қорагача бўлади. Яъни жинснинг ранги кўпчиликни ташкил қилувчи минерал ва сийрак тарқалган, кўпинча иккиламчи тартибда ҳосил бўлган минераллар аралашмасига боғлиқдир.
Магний-темирли минералларга бой бўлган ўта асос жинслар, ҳосил бўлиш шароитидан қатъи назар тўқ-яшил ва қора рангда, алюмасиликатларга (дала шпатларига) бойроқ бўлган нордон ва ўрта жинслар эса оч-кулранг, яшил, қизғимтир рангда бўлади.
Нордон (гранит) жинсларнинг солиштирма оғирлиги 2,5 дан 2,7 гача; ўрта жинс (диорит) ларники 2,7 дан 2,8 гача, асос жинсларники 2,9 дан 3,1 гача ва ўта асос (пе­ридотит) жинсларнинг солиштирма оғирлиги 3,1 дан 3,25 гача бўлади.
Вулқон-шишаларда минерал кристаллари бўлмаганлиги учун уларни аниқлаш қийинроқ, лекин солиштирма оғирлигига қараб ажратиш мумкин. Нордон вулқрн-шишаси (обсидиан) нинг солиштирма оғирлиги 2,35 дан 2,45 гача, ўрта шишаники 2,5 дан 2,6 гача ва асос шиша (ба­зальт шишаси) ники 2,7 дан 2,8 гача.
Пирокласт жинслар


Пирокласт (қайноқ-бўлак) жинслар магматик ва чўкинди тоғ жинслари оралиғида бўлиб, таркибида магматик ва чўкинди материаллар учрайди.
Пирокласт жинсларни ҳосил қилувчи минерал вулқондан атмосферага отилиб чиқувчи лавадир. Бу даврда лава турли катта-кичикликдаги қуйидаги майда бўлакларга ўлиниб кетади. Булар қуйидагилардан иборатдир:
вулқон бомбалари 30 мм дан катта;
лапиллар (тошлар) 3 мм - 30 мм гача;
вулқон қумлари - 0,1 дан 3 мм гача;
вулқон кўллари - 0,1 мм дан кам.
Атмосферага отилиб чиққан лава вулқон-шишаси каби ёки порфирли жинс бўлаклари каби қотиб қолади.
Катта бўлаклар вулқонга яқин ерга тушади ва вулқон брекчиясини ва бомбасини ҳосил қилади. Вулқон қумлари ва кўлларини эса шамол узоқ масофага олиб кетади ва вулқон туфларни ҳосил қилади.