Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Музликнинг пластиклик хоссаси. Музликдаги муз юқори пластикликка - эгилиш, чўзилиш билан бирга синиш хусусиятига эгадир. Мўртлик хусусияти пластиклик хоссасига қарама-қаршидир. Пластиклик ҳолати қанча кучли бўлса, мўртлик шунча паст бўлади. Музнинг пластиклик хусусияти уларнинг ўзларига хос бўлган донадор кристаллик структурасидан келиб чиқади. Температуранинг ва босимнинг ўзгариши музнинг пластиклик хоссасини оширади. Масалан, остига ғўла қўйилган узун муз тўсини бир суткада 12⁰ да -3,5⁰ совуқда 2 мм эгилган, босим ошган сари тобора кўпроқ эгилган.
Музлик маълум бир қалинликка етгач, пластиклик хоссаси-нинг таъсири ва қатламларнинг босими туфайли секин-аста жойнинг қиялиги бўйича силжий бошлайди. У қор чизиғидан пастга муз дарёси сифатида сурила бошлайди. Музлик ҳосил бўладиган ва тўйинадиган жой фирн ҳавзаси деб аталиб, у баланд тоғлар областида цирк шаклига эга бўлади.
Музликларнинг ҳаракати. Музликлар бир қанча сабабларга кўра турлича тезликда ҳаракатланади. Музликнинг ҳаракат тезлиги четларидан ўртасига қараб, аввало тез, сўнгра секинлашади.
Умуман олганда, музликларнинг ҳаракати суюқ жисм ҳара-катига ўхшайди. Бироқ бир хил қияликдаги муз сувга қараганда 10 минг марта секин ҳаракатланади. Қалин музликлар тезроқ, юпқа музликлар эса секинроқ ҳаракатланади. Турли қияликда жойлашган музликларнинг ҳаракати ҳам турлича бўлади, тик ён бағирларда музликлар жуда тез ҳаракат қилади. Музликнинг ҳаракат тезлиги ҳамма вақт ҳам бир хил бўлмайди: кечасига қараганда кундузи, қишга қараганда ёзда тезроқ ҳаракатланади.
Музлик ҳаракатининг абсолют тезлиги соатига 25 мм дан 1,25 мм гача етади. Альп ва Кавказдаги энг катта музликлар йилига 10-15 м тезликда силжийди. Баъзи музликлар, жумладан, Альп тоғидаги Алеч музлиги 1 йилда 180 м силжийди. Помир ва Химолайдаги катта музликлар ҳаракатининг абсолют тезлиги йилига 1200-1500 метрга етади.
Энг тез ҳаракат қилувчи музликлар Гренландияда кузатила-ди. Упернивик музлиги суткасига 38 м гача ҳаракатланади.
Музлик ҳаракат қилиши натижасида унда бўйлама ёриқлар ҳосил бўлади. Бу ёриқлар музликни бир неча бўлакларга бўлиб юборади. Ёриқлар музликнинг фақат юқори қйсмига хосдир, чунки музликнинг пастки қисмининг пластик хусусияти юқори бўлганидан музликнинг ёрилишига йўл қўймайди.