Б. Сапаров ф а л с а ф а

Плюрализм 
(лот. – кўплик, кўп хиллик, кўп сонлик) 
дунѐнинг негизида 
иккита эмас, балки ундан кўпроқ моҳият борлигини тан олувчи 
таълимотдир
. атамасини ҳам Х.Вольф 1712 йилда таклиф қилган. Бу Айни 
шу таълимотда борлиқнинг кўп сонли мустақил ва ўзаро боғланмайдиган 
асослари борлиги ҳақидаги ғоя ҳам илгари сурилган.

---

60 
Ҳаракат ва ривожланиш.
Ў
згаришларнинг умумий хусусияти.
Бизни 
қуршаган дунѐнинг яна бир муҳим хусусияти – Коинотда ва унинг барча 
таркибий қисмларида юз берадиган тинимсиз ўзгаришлардир. Борлиқ 
фалсафасида ҳаракат ва ўзгаришларнинг ҳосиласи бўлган ривожланиш ва 
тараққиѐт масаласи алоҳида ўрин эгаллайди. Шу маънода, ушбу фалсафанинг 
муҳим вазифаси фақат оламнинг мавжудлигини, унинг шакллари ваи хилма- 
хиллигини эътироф қилишгина эмас, балки борлиқ, материя, табиат абадий 
ҳаракат, узлуксиз ривожланишда эканлигини кўрсатиб беришдан ҳам иборат.
Ривожланиш тушунчаси оламдаги илгариланма ҳаракатни, объктлардаги 
сифатий ўзгаришларни, борлиқдаги янги мазмун ва шаклларнинг вужудга 
келишини ифодаловчи фалсафий категориядир.
Табиатнинг ўзгарувчанлиги фалсафа 
пайдо бўлишидан анча олдин яхши маълум 
бўлган, фалсафа вужудга келгач эса, 
масалаларнинг мазкур доираси алоҳида ўрганиш предметига айланди ва вақт 
ўтиши билан унинг негизида фалсафий билимларнинг махсус бўлими – 
диалектика юзага келди. Унинг (яхлит таълимот сифатидаги) илдизлари 
қадимги юнон фалсафасига, хусусан «Ҳамма нарса оқиб, ўзгариб туради», 
«Айни бир дарѐга икки марта тушиб бўлмайди» каби машҳур иборалар 
муаллифи Гераклит ижодига бориб тақалади. Шундан бери объектив 
борлиқнинг турли-туман миқдор ва сифат ўзгаришларини ифодалаш учун 
«ҳаракат» ва «ривожланиш» категориялари қўлланилади.