Б. С. Мусаев а г р о к и м

суюк, ф азалари ни н г буф ер лик хусусиятларига боғлиқ. 
Буни м исоллар ёрдам ида кўриб ўтайлик. Таркибида кар­

---

бон ат кислота ва кальций би карбонат тутган тупроқ 
эритм аси билан н итриф икация ж араёнида ҳ о си л бўлган 
нитрат кислотанин г таъсирлаш иш и н ати ж аси да мўъта- 
дил туз ва кучсиз ди ссоц и л ан ади ган кислота ҳосил 
бўлади, ш у б о и с туп р оқ муҳити сезиларли ўзгармайди:
Са2+ + 2 Н С 0 3+ 2 H ++ 2 N O = C a 2++ 2 N 0 3+ 2 Н 2С 0 3.
О рганик кислота ва уларнинг тузларидан иборат 
тизим ларда ҳам шунга ўхшаш жараён кетади:
( R C 0 0 ) :C a + 2 H N 0 = 2 R C C 0 H + C a ( N 0 3) r
кам диссоциланади
Т у п р о қ н и н г б у ф ер л и к қ о б и л и я ти н и бел ги л аш да 
ун ин г су ю қ қисмига нисбатан қаттиқ ф а за си н и н г, ай ­
никса коллоид қ и см и н и н г аҳамияти каттадир. Т уп роц ­
ни н г буф ерлиги сингди ри ш ком плекси тарки би даги ка­
ти он ларн и н г м икдори ва таркибига, си н гди р и ш си ғи м и  
ва асослар билан тўйинганлик дараж асига боғл и қ . Туп- 
р оқ н и н г си нгди ри ш сиғим и қанча катта бўл са, унинг 
буф ер лиги ҳам ш унча ю қори бўлади. Гумусга б о й , гра­
нулом етрик таркиби оғир қумоқ ва л ой л и туп рок дар- 
н ин г буф ер ли к дараж аси ю қоридир.
С ингдирилган асослар туп рокдарнинг н ор дон л аш и - 
шига қарш и буф ер вазиф асини ўтайди. А сосл ар билан 
тўйинган тупроққа ам м он и й сульфат [(N H
4
) S 0 4]  ўғити 
киритилса, маълум ўзгаришлар асоси д а 
юзага
келади. К ислота таркибидаги водород и о н и Т С К кати­
онлари билан алм аш ин иб, сингдирилган ҳолатга ўта-