B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
BOLA SHAXSINI RIVOJLANISHINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 
 
Irisboeva Yo. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti, katta o‘qituvchisi 
 
Ma’lumki, bugun barcha davlatlar ta’lim jarayoniga imkon qadar ko‘p yangilik kiritishga 
harakat qilmoqda. Bugungi yangiliklar ularga uyushgan, rejali, ommaviy yondashuvni talab etadi. 
Yangiliklar kelajak uchun uzoq muddatli investitsiyalardir. Novatorlikka qiziqish uyg‘otish, 
yangilik yaratishga intiluvchan shaxsni tarbiyalash uchun ta’limning o‘zi yangiliklarga boy 
bo‘lishi, unda ijodkorlik ruhi va muhiti hukm surishi lozim.
Demak, shaxs – ruhiy jihatdan sog‘lom, o‘z xususiyati va sifatlari (xulq-atvori) 
bilan 
boshqalardan farq qiladigan muayyan jamiyatning a’zosi bo‘lib,
ijtimoiy hayot mahsuli sifatida 
namoyon bo‘luvchi xilqatdir. Inson shaxsining eng xarakterli tomonlaridan biri uning 
individualligidir. Individuallik deganda shaxs ruhiy xususiyatining qaytarilmaydigan birikmasi 
tushuniladi. Individuallik tarkibiga xarakter, temperament, ruhiy jarayonlarning o‘tib borish 
xususiyatlari, hissiyotlar, faoliyat motivlari, tarkib topgan qobiliyatlar kiradi. Shaxsning 
rivojlanishi (shakllanishi) qiyin, murakkab jarayon bo‘lib, u ko‘plab ichki va tashqi ta’sirlar va 
omillar orqali ro‘yobga chiqadi. Inson hayot ekan, butun umri davomida o‘sib, rivojlanib, o‘zgarib 
boradi. O‘quvchilarda, o‘smirlik va o‘spirinlik yillarida shaxsning kamol topishi yaqqol ko‘zga 
tashlanadi. 
Har bir jamiyatda shaxsning shakllanishi, kamol topishi muhim muammolardan hisoblanadi. 
Shu sababli, shaxsning shakllanishi masalalariga to‘g‘ri yondashish uchun shaxsning tabiatini, 
tuzilishini, uning xulq-atvorini va unga ta’sirning sabab va vositalarini bilish zarur. Shaxsning 
rivojlanishi va shaxs sifatida shakllanishiga bir qancha omillar ta’sir etadi. Bular irsiyat, ya’ni 
biologik omil hamda muhit, ta’lim va tarbiya, shaxs faoliyati (ijtimoiy omil)dir. Ma’lumki, shaxs, 
inson tirik organizmdir, shu sababli, uning hayoti biologiyaning umumiy qonunlariga, yoshlar 
1
Коломинский Я.Л. Психология детского коллектива. - Минск: Знание, 1984.-96 с. 

---

111 
anatomiyasi va fiziologiyasining maxsus qonunlariga bo‘ysunadi. O‘quvchilar nutqni egallashi 
uchun nutq sharoitida, mehnat qilish uchun mehnat sharoitida, aqliy taraqqiy etmog‘i uchun aqliy 
faoliyat sharoitida yashamog‘i kerak. Faoliyat turlari ongning bevosita ishtiroki darajasiga ko‘ra 
ham farqlanadi. Ayrim harakatlar boshida har bir elementni jiddiy ravishda, alohida-alohida 
bajarilishni va bunga butun diqqat-e’tiborni ongning yo‘nalishini talab etadi. Lekin vaqt o‘tgach, 
ongning ishtiroki kamayib, ko‘pgina qismlar avtomatlashib boradi.