B. Q. Xaydarov

Tatbiq qilamiz
http://eduportal.uz

---

106
5-misol.
38,3 ni 10 ga bo‘laylik. 
Ma’lumki, bo‘lish amali ma’nosiga ko‘ra bo‘linmani 10 ga ko‘paytirganda 
bo‘linuvchi hosil bo‘lishi kerak. Shuningdek, o‘nli kasrni 10 ga ko‘paytirishda vergul 
bitta xona o‘ngga suriladi.
Demak, o‘nli kasrni 10 ga bo‘lganda vergul bitta xona chapga surilar ekan:
38,3 : 10 = 3,83.
a) 21,9 : 10 = ?
b) 21,9 : 100 = ? 
d) 21,9 : 1000 = ? 
bo‘linmalarni toping va natijani tengliklarning o‘ng tomoniga yozing. 
Hosil bo‘lgan uchta tenglikni yaxshilab ko‘zdan kechiring va quyidagi savollarga 
ketma-ket javob bering:
1) Har bir misolda bo‘linuvchi va bo‘linmadagi vergullar holati bir-biridan qanday 
farq qilyapti?
2) Bo‘luvchilarda nechta nol bor?
3) Birinchi misolda vergul necha xona va qaysi tomonga surilyapti? Ikkinchi 
misolda-chi? Uchinchi misolda-chi?
4) Vergulning necha xonaga surilishi nimaga bog‘liq bo‘lyapti?
Yuqoridagi savollarga berilgan javoblarga asoslanib, o‘nli kasrni 10, 100, 1000 
va hokazo sonlarga bo‘lish qoidasini tavsiflang. Bu — kichik tadqiqotingiz xulosasi 
bo‘ladi.
Agar hamma savollarga to‘g‘ri javob berib, to‘g‘ri xulosa chiqargan bo‘lsangiz, 
quyidagi qoidani qayta kashf etgan bo‘lasiz:
O‘nli kasrni 10, 100, 1000 … va hokazo sonlarga bo‘lish uchun bo‘luvchida 
birdan keyin nechta nol bo‘lsa, o‘nli kasrdagi vergulni ham shuncha xona chapga 
surish kifoya.
Bu qoidaga ko‘ra quyidagi bo‘linmalarni osongina topamiz:
35, 6 : 1
0
= 3,56
(o‘nli kasrdagi vergulni
1
xona chapga surdik),
527,4 : 1
00
= 5,274
(o‘nli kasrdagi vergulni 
2
xona chapga surdik)
2167,1 : 1
000
= 2,1671 (o‘nli kasrdagi vergulni 
3
xona chapga surdik).
O‘nli kasrning butun qismida vergulni surishda raqamlar yetarli bo‘lmasa, oldin 
o‘nli kasrning chap tomoniga yetarlicha nollar yoziladi (bilasizki, bu holda o‘nli kasr 
o‘zgarmaydi), so‘ng vergul suriladi. Buni quyidagi misolda ko‘rishimiz mumkin: