B. Q. Haydarov

2.2. Kesmaning uzunligi. Uchburchak
Har bir kesma tayin uzunlikka ega.
7-rasmda uchta kesma berilgan. Birinchi 
AB
kesmaning uzunligi 1 sm ga teng. 
AB
kesma 
MN
kesmaga roppa-rosa uch marta, 
EF
kesmaga esa 4 marta joyla
­

---

12
shadi. Shu bois 
MN
kesmaning uzunligi 3 sm ga, 
EF
kesmaning uzunligi esa 4 sm 
ga teng deb aytamiz va 
MN
= 3 sm,
EF
= 4 sm tarzda yozamiz.
MN
va 
EF
kesmalarning uzunligini 1 santimetrlik birlik kesma yordamida, ya‘ni 
santimetrlarda oʻlchadik. Kesmalarning uzunligini boshqa uzunlik birliklari: milli
­
metr, detsimetr, metr, kilometrlarda ham oʻlchash mumkin. 8-rasmda tasvirlangan 
CD
kesma uzunligi 17 mm ga teng. 
Odatda kesmaning uzunligi chizgʻich yordamida oʻlchanadi. Shuningdek, 
chizgʻichdan muayyan uzunlikka ega boʻlgan kesmani yasashda (chizishda) ham 
foydalaniladi. 9- rasmda uzunligi 23 mm ga teng boʻlgan 
EF
kesmani chizish jara-
yoni koʻrsatilgan. 
A
С
D
M
E
E
B
N
F
F
7- rasm
8- rasm
9- rasm
0 1 2
0 1 2 3
Kesmaning uzunligini oʻlchash – unga birlik kesma necha marta joylashishini 
aniqlashdan iborat.
Uzunlik oʻlchov birliklari orasida quyidagi munosabatlar bor:
1 sm = 10 mm, 1 dm = 10 sm, 1 dm = 100 mm,
1 m = 10
dm, 1 m = 100 sm, 1 km = 1000 m.
10-rasmda tasvirlangan 
AB
kesmada olingan 
C
nuqta uni 
AC
va 
CB
qismlarga ajratadi. Bu holda 
AB
kesmaning uzunligi uning qismlari 
AC
va 
CB
kesmalar 
uzunliklarining yigʻindisidan iborat boʻladi va
AB
= 
AC
+ 
CB
tarzda yoziladi.
• 
A
C
B
10- rasm
Kesmaning uzunligi uning uchlarini tutashtiruvchi ixtiyoriy chiziq uzunligidan 
qisqaroq boʻladi. 
AB
kesma uzunligini 
A
 va 
B 
nuqtalar orasidagi masofa
deb ham aytishadi.
Bir toʻgʻri chiziqda yotmaydigan 
A
, 
B
va 
C
nuqtalarni daftarda belgilab ular
­
ni kesmalar bilan tutashtirib chiqsak, 
uchburchak
hosil boʻladi va u «
ABC
uch-
burchak
» tarzda ifodalanadi (11-rasm).
A
, 
B
va 
C
nuqtalar 
ABC
uchburchakning uchlari
, 
AB
, 
BC
, 
AC
kesmalar esa 
uchburchakning tomonlari
deb ataladi.
Uchburchak tomonlari uzunliklari yigʻindisi 
uchburchak perimetri
deb ataladi.
12-rasmda 
MNLK
toʻrtburchak tasvirlangan. 
M
, 
N
, 
L
va 
K
nuqtalar toʻrt
­
burchakning uchlari, 
MN
, 
NL
, 
LK
va 
KM
kesmalar uning tomonlaridan iborat.

---

13
A
B
C
N
M
K
L
Q
P
R
T
S
11- rasm
12- rasm
13- rasm
Toʻrtburchakning perimetri uning barcha tomonlari yigʻindisidan iborat boʻladi. 
13-rasmda 
PQRST
beshburchak tasvirlangan.
Uchburchak, toʻrtburchak, beshburchak va hokazo shakllar umumiy nom bi
­
lan 
koʻpburchak
deb ham ataladi.