B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

5.3. V -V I I SINFLARDA TASVIRIY SAN’AT
DARSLARI METODIKASI
P e d a g o g i k a n a z a r i y a s i va t a r i x i d a n m a ’l u m k i , h a r b ir 
d a rs m e to d ik a s i j a h o n p ed ag o gik asi tajrib alariga suya n ad i. D ars 
m e t o d i k a s i n i t o ' g ' r i t a n l a s h a v v a l a m b o r p e d a g o g i k a n a z a ­
riyasiga t a y a n g a n h o l d a a m a lg a o s h irila d i. H a r b ir o 'q i t u v c h i
o 'z i d a rs m e t o d ik a s i n i b e lg ila s h d a o ' q i t i s h n i n g d i d a k t ik p r in -
11 — B .N .O rip o v
161

---

s ip l a r i d a n k e lib c h i q q a n h o l d a , d a rs m a t e r i a li n i o s o n , q isq a , 
ilm iy a s o s d a o 'q u v c h i g a y e tk a z a d ig a n eng s a m a r a li u s lu b n i 
ta n l a y d i.
Tasviriy s a n ’atni o 'q itis h d a o g 'z a k i bayon etish, savol-javob 
va a m a liy ishlarni tashkil etish va k o 'rg a z m a lilik us u lla rid a n
foydalaniladi. M a k ta b tasviriy s a n ’ati kursining o'ziga xos xususi- 
yatlari b o 'lib , dars jara y o n id a o 'q itu v c h i rasm chiziladigan narsa, 
obyekt v o q e a -h o d is a la r yoki o'rg atilayo tgan asar haq id a o 'q u v ­
chilarga o g'zaki m a ’lu m o tla r beradi. O 'q itu v ch i darsning m aqsadi 
va vazifasidan kelib c h iq q a n h olda dars m a z m u n in i og'zaki bay on
etish uslubida am alg a oshiradi.
Tasviriy s a n ’at darsi o ' z x arak teriga k o 'ra h a r bir dars m a t e ­
rialini k o 'r g a z m a l a r v o sitasid a, k o 'r g a z m a li o 'q i ti s h u slu b id a
am alg a o sh ira d i. O 'q i t u v c h in in g k o 'rg az m a lilik uslubida o 't g a n
darsi o 'q u v c h ila rg a p uxta bilim b erish im k o n in i beradi. Tasviriy 
s a n ’at d a r s l a r i n i n g b a r c h a s i d a a m a l iy ish la r b a ja r ila d i. Sh u 
b o i s d a n o 'q i t u v c h i l a r a m a liy ish la r u s lu b id a n h a m f o y d a la -
nadilar.
V—VII sinflarning tasviriy s a n ’at darslarida pedagogikaning 
ba rc ha turdagi dars o 'tish uslublaridan foydalaniladi. Y a ’ni aralash 
uslubda dars o 'tis h h a m am alg a oshiriladi.
V—VII sinflarda rasmi chiziladigan natura va n a tu rm o rtla rd a
ras m c h iz is h yoki t e m a t i k k o m p o z i ts i y a la r y a r a t i s h n i n g ish 
m a z m u n i sinfdan sinfga o 'tg a n sari m urakkablashib boradi. Bular 
o 'q itu v c h id a n dars ja ra y o n id a qo 'lla y o tg an uslublarini o'zg artirib 
turishni ta q o z o etadi. A m m o h a r bir darsda og'zaki bayo n etish 
va savol-javob uslubidan keng foydalaniladi.
Tasviriy s a n ’at darslarini tashkil etishd a turli u slub la rnin g 
q o 'lla n ish id a n q a t ’i nazar, o 'q itish didaktikasining tarbiyaviylik, 
ilmiylik, izchillik, ketm a-k etlik , ko'rgazm alilik, nazariyot bilan 
a m a liy o tn in g birligi kabi prinsiplarga asoslaniladi. C h u n k i dars 
uslublarining barchasi o 'q itish didaktikasi asosida am alg a o sh iri­
ladi. D idaktik a sin f dars sistem asining ilmiy asosi b o 'lib, d idak - 
tik a tala b ig a ja v o b b e rm a y d ig a n d a rs d a o 't il g a n m a v z u t o 'l a
yo ritilm ay qoladi. S h u n in g d ek , tasviriy s a n ’atning h a r bir dars 
m ash g 'u lo ti p r e d m e tla ra ro b o g 'lan ish prinsipi asosida o'tiladi.
162

---

P re d m e tla ra r o b o g i a n i s h d arsn in g ilmiyligini, izchilligini, 
a m a liy o t bilan b o g 'liq lig in i t a ’m in la y d i, o 'q u v m a te ria lla rin i 
b o s h q a o 'q u v fanlari bilan b og 'laydi. O 'q u v c h ila r n in g bo sh q a
fanlardan olgan bilim va m alakalaridan tasviriy s a n ’at darslarida 
foydalanishga o 'rg atadi. U la r bu b og'lanish asosida dars m ate - 
rialini o son ro q o'z lashtirib oladilar.
Yangi dasturga m uvofiq, I —V I 1 sinflarda tasviriy s a n ’at fani 
m ashg'ulotlari: suhb at, rangtasvir, grafika (qalam tasvir), h aykal­
taroshlik, m e ’m orchilik, am aliy va dizayn s a n ’ati y o'nalishlarida 
olib boriladi. Bu sinflarda h a m o 'q u v c h ila r tasviriy s a n ’at, amaliy 
s a n ’at, badiiy loyihalar, dizayn s a n ’ati, haykaltaroshlik (hajmli 
tasvirlash) va s a n ’at asarlarini tahlil qiladilar. S h uningdek , ular 
qalam tasvir, rangtasvir, grafika va ulardagi ja n r , m avzu, k o m p o ­
zitsiya, hajm , fazo (perspektiva), chiziq, y o ru g '-so y a la r, rang, 
rang uyg'u nligi, d o g ', m a z m u n , shakl, g 'o y a kabilar haq ida h am
m a ’lum ot oladilar.