B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

1.6. FOTO SAN’ATI
Fotografiya. 
Fotografiya san’ati — real borliqni aniq, o'zidek 
(natura holida), hech qanday q o 'sh im chalar kiritmay, fan va 
texnika vositalaridan foydalangan holda ifoda etish san ’atidir.
So'nggi yillarda fotografiya texnikasining yuksak darajada 
ravnaq topishi va shu soha vakillarining yaratuvchanlik va maho- 
ratlari tufayli fotografiya asarlari odam lar diqqatini o'ziga jalb 
etmoqda. Fotografiya s a n ’atini tasviriy s a n ’atning bir turi deb 
qarash mumkin. Chunki, bu san’at ham odamlarning m a ’lum 
ehtiyojini qondiradi.
Fotografiya san ’ati ham tasviriy san ’at kabi o'zining tur va 
janrlariga ega. Uning portret, manzara, turmush, tarixiy janrlari 
mavjud.
Fotografiya san’ati XIX asrning 30- yillaridan boshlab rivoj- 
langan bo'lsa-da, bugungi kunda u kino, televideniya, kitob bosish. 
gazeta-jurnallar nashrida, qadimgi tariximizni o'rganishda ham 
yo'qotilgan izlarni to p ish da (kremanilistlarga) ham , bugungi 
tariximizni yaratishda ham samarali vosita bo'lib qolmoqda.
34

---

1.7. IKEBANA SAN’ATI
Ikebana 
— tasviriy s a n ’atn in g bir turi b o 'lib , y a p o n c h a
„tirik g u llarn in g badiiy k o m p o z itsiy a si“ d em ak d ir. Ikebana 
san'ati o dam larga ijobiy ruhiy kayfiyat baxsh etadi. Insoniyatni 
borliqqa, tabiatga, m e h n atga m u h a b b a t ruhida tarbiyalaydi. 
Kishilarning estetik va badiiy didini o ‘stiradi, m ehnatga, ijodga 
ilhomlantiradi.
Ikebana san ’ati o'zining tuzilishi va mazmuniga ko'ra boshqa 
san’atdan farq qilib, u ko'proq haykaltaroshlik san’atiga yaqin 
turadi. Chunki, bu san’at kompozitsiyasini bir tom ondan emas, 
uni aylanib, har to m o n d an ko'rish va tom osha qilish imkoniyati 
mavjuddir.
Ikebana san'ati kishilarni yashash joylariga (xona, m e h m o n - 
xona, u m u m iy y o to q x o n a la r kabi), o 'q u v , ilmiy m uassasa 
xonalari (b o la la r m u assasalari, m a k ta b la rn in g sin fxo n alari, 
auditoriya, ilmiy laboratoriya, kabinetlar, kafedra xonalari) ga, 
m ehnat va ish o'rinlari (fabrika, ustaxonalar, ularning zal va 
yo'laklari), madaniy muassasalar, sog'liqni saqlash muassasalari 
va dam olish uylari, kino-teatr kabilarni bezatishda keng qo'lla- 
niladigan eng qulay ham da jonli, tarbiyaviy san ’at vositasidir.
Bu san ’at bezatish vositasigina bo'lib qolmay, yaponlarning 
ta'riflashicha, u tabiatning bir kichik qismini mohir rassomning 
yuksak mahorati bilan istalgan joyda, istalgan davrda, istalgan 
sharoitda barpo etish yoki yaratishdir.
Ikebana ishlatilish joyiga yoki obyektiga ko'ra turli materiallar- 
dan foydalanib, turli uslublarda tayyorlanadi.
Ikebana kompozitsiyasi uchta — gul, barg, shoxcha ele- 
mentlaridan tashkil topgan bo'lib, bu elementlarning uch holati 
kompozitsiya butunligini, yaxlitligi, mazmuni va chiroyini ifoda 
etadi. Kompozitsiya elementlarining birinchisi — kompozitsiyadagi 
eng uzun, baland hajmli shoxcha bo'lib, u butun kom pozit- 
siyaning mazmuni va xarakterini ifodalaydi; ikkinchisi — k o m ­
pozitsiyadagi o'rtach a uzunlikdagi shoxcha yoki gul (barg) bo'lib, 
bu kompozitsiya m azm unini to'ldirishda, rang va proporsiya 
birligini t a ’minlaydi; uchinchisi — elem entlar ichida eng kichigi
35

---

bo'lib, u kompozitsiya mavzusini, xarakterini, mazmunini, rang 
va proporsiyalarni tenglashtirib, rang uyg'unligini ta'm inlashda 
yordamchi element bo'lib hisoblanadi.
Ik eb ana k o m p o zitsiy asin i, yoqim li va k o 'r k a m chiqishi 
ranglarning to'g'ri tanlanganligiga, kompozitsiya uchun tanla- 
n adigan idishning shakli, rangi va materialiga, shuningdek, 
kompozitsiyaning q o ‘yiladigan joyi va obyektiga qay darajada 
moslanganligiga bog'liqdir. Ikebana uchun chinni, billur, shisha, 
keramika, plastmassa, metall, yog'ochdan tayyorlangan maxsus 
idishlar ishlatiladi. Bu idishlar baland b o ‘yli vazalar, past bo'yli 
lagan, tarelka, savat shaklidagi idishlardan iborat bo'ladi.
Ikebana s a n ’ati b u n d a n 600 yil m u q a d d a m Y aponiyada 
shakllanib, uning 60 ga yaqin tur va uslublari vujudga kelgan 
b o'lsa-da, uning Ikenoba, Nageira, M oribana, Oxara, Sogesu 
kabi vakillari o 'zig a xos uslub h am d a yo 'nalishdagi maktab 
yaratdilar va bu san’atning rivojlanishiga munosib hissa qo'shdilar.
Ikebana san ’ati jah on xalqlari san’ati orasiga asta-sekin kirib 
borayotgan bugungi kunda, Yaponiyada bu san ’atning yana bir 
yangi turi — Akobana san’ati vujudga keldi. Bu san ’at xususiyati 
quritilgan gul, barg, shoxcha, meva, hayvonlar va boshqa tabiiy 
materiallarni qayta ishlash asosida maxsus ramka ichida badiiy 
kompozitsiya yaratishdan iboratdir.