Б. Н. Дедажанов бошқарув стратегиялари ва савдо фаолиятида улардан фойдаланиш монография



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/27
Sana20.07.2022
Hajmi1,73 Mb.
#826481
TuriМонография
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27
Bog'liq
09d3dd81cd71cf24ad53ee94576eec45 БОШҚАРУВ СТРАТЕГИЯЛАРИ ВА САВДО ФАОЛИЯТИДА

Механизмлар
Маъмурий
Иктисодий
Максад
Самарали фаолият юритишга 
тускинлик 
киладиган 
харакатларни бартараф килиш, 
таркиб 
ва 
максадга 
тугри 
келишни ташкил этиш
Самарали фаолият юритишга 
чидовчи 
харакатларни 
жонлантириш, ресурслар ва 
истъмолини бир-бирига мос 
келишига таъмин этиш
Функциялар
Ижрочиларни урнатилган тартиб 
коидага амал килиш учун шарт-
шароитлар яратиш
Ижрочиларнинг тилагини хулк 
- атворини моделини яратиш 
ва амалга ошириш
Воситалар
Йулланмалар, 
таркибий 
тузилиш, чекланмалар, хулк- 
атворлар маделлари
Режалар, 
нармативлар, 
рагбатлантиришлар, 
амал 
килиш моделлари
54
Расм Наманган вилоятини чакана савдо корхоналари рахбарларининг бошкариш фаолиятини урганиш асосида муаллиф хисоб-китоблари.
 
55
Жадвал мавжуд конунлар ва коидаларни урганиш хамда тахдил килиш натижасида муаллиф томонидан тузилди.
 
135 


Функционал мехнат таксимоти аввало персонал булимининг асосий 
тоифаларидан булмиш бошкарув, оператив савдо, ёрдамчи персоналлар оркали 
амалга ошади. Мураккаб бошкарув структурасига эга булган катта савдо 
корхоналарида персонал бошкарувининг мехнати янада чукур булиниш 
функциясига тегишли ва ташкилий структура схемасида берилган корхонанинг 
бошкарувида уз аксини топади. 
Технологик мехнат таксимоти хам оператив-савдо, ёрдамчи персонал 
оркали амалга ошади. Бу персонал тоифаларини булиниши асосий ва ёрдамчи 
савдо-технологик жараёнларни хажми алохида операциялар билан касб 
булимида аникланади. 
Малакали мехнат таксимоти савдо корхоналарида бажариладиган иш 
турларининг бажарилиш даражасининг мураккаблилигига караб аникланади. 
Катта булмаган савдо корхоналарида мехнат таксимотининг имконияти 
чегараланганлиги 
мехнат 
жараёнининг 
лойихалаштириш 
бирликдаги 
заруриятини аниклайди. Алохида бажариладиган ишларда мехнат сарфларини 
меъёрлаштириш савдо корхонасида мехнат меъёрини аник ишлаб чикариш ва 
фойдаланишни назарда тутади. Бу тизим бир катор меъёрларни уз ичига олади: 
микдор, вакт, ишлаб чикариш, хизмат курсатиш меъёрлари. 
Микдор меъёрлари маълум хажмдаги ишларни аниклайди. Бундай 
меъёрларни катта савдо корхоналарида куллаш тавсия этилади. Вакт меъёрлари 
керакли вактларни сарфланиши бир ёки гурух ишчиларини бажарадиган 
алохида иш турларини аниклайди. Одатда савдо корхоналарида бундай 
меъёрларни ёрдамчи савдо-технологик жараёнларда кулланилади. Бундай 
меъёрлар соатбай ёки минутбайда уз ифодасини топади. 
Ишлаб чикариш меъёрлари иш хажмини киймат ёки натурал бирликда 
улчашни, бир ёки гурух ишчилари маълум бир вактда бажаришлари 
зарурлигини аниклайди. Савдо корхоналарида ишлаб-чикариш меъёрлари 
одатда асосий касбли ишчиларни оператив-савдо персоналида кулланилади 
(сотувчи, кассир-контролёрлар ва бошкалар). Хизмат курсатиш меъёрлари 
136 


зарур микдор бирлигидаги жихозларни, майдонларни, иш жойларни бир ёки 
гурух ишчилари томонидан смена вактида ёки бошка пайтда хизмат 
курсатишлари кераклигини аниклайди. Савдо корхоналарида одатда ишлаб 
чикариш меъёрлари ёрдамчи ишчиларга алохида касбларга кулланилади 
(механиклар, фаррошлар ва бошкалар). 
Мехнат шартларини меъёрлаштириш жараёнида алохида ишларни 
бажаришда одатда куйидаги усуллардан фойдаланилади: хронометраж, иш 
вактини фотографияси ва фотохронометраж. Хронометраж кайтариладиган 
технологик жараёнларда сарфланадиган мехнатни меъёрлаштириш ва урганиш 
учун хизмат килади. Иш кунининг фотографияси ишчининг сменаси 
давомидаги сарфланадиган вактнинг структурасини аникдашда фойдаланилади. 
Фотохронометраж эса иккала куриб чикилган усулларни бирлаштириб, уларни 
бир вактда руёбга чикиши билан чамбарчас боглик. 
Ишчилар сонини алохида лавозим, касб ва билим даражасини 
режалаштириш, ишчиларни режали микдорини белгилашни назарда тутади. 
Амалдаги корхонанинг умумий ишчилар сонини ва таркибини режалаштиришда 
динамик персоналининг тахлил ва иш вактидан режадан олдинги муддатида 
самарали фойдаланишни билдиради. 
Динамик персонали тахлилининг асосий вазифаси савдо корхонасининг 
хужалик фаолиятини тезлигига мос равишда ривожи нуктаи назаридан гояни 
урнатиши, унинг микдор ва сифат таркиби узгаришидан иборат. Бу булимда 
асосий эътиборни ишчилар таркиби, касби ва малакасини узгариш гоясининг 
урганишга каратиш керак. иш вактидан самарали фойдаланиш тахлили унинг 
фонди канчалик календар хизматига мос келган келмаганлигини текширади. 
Ишга келмаган кунлари ажратилади. Бу курсатгичлар соатбай ва минутбай 
ишлайдиган ишчиларда тахлил килинади. Бу йусиндаги тахлилда асосий 
эътиборни купрок сабабсиз келмаган иш кунларини йукотишга каратиш керак. 
Ишчилар сонини режалаштириш хисоби ишлаб чикарилган меъёрларлар ёки иш 
жойи микдори иш вактининг баланси асосида руёбга чикиши мумкин. 
137 


Одатда иккинчи усул сотувчиларни, кассир-контролёрни, савдо майдонини 
кассирлари, умуман харидорларга бевосита хизмат курсатадиган персоналларни 
аниклаш учун ишлатилади. Зарур микдорда курсатилган касбларда ишчиларни 
режалаштириш келувчилар урта хисоб микдорини аниклаб беради. Урта хисоб 
режасига асосан сотувчи, кассир-контролёр, кассирларнинг ишини бошка 
ловозимда ишлайдиган ишчилар ишини бажариши муносабати билан 
кискартириш мумкин. 
Мехнат унумдорлиги деганда савдо корхонаси фаолиятининг натижалари 
муносабати ва алохида ишчиларнинг маълум бир вактда персонал мехнатининг 
сарфлари руёбга чикиши тушунилади. Савдо корхонасида мехнат 
унумдорлигини бошкариш асосий максади мумкин булган сотув хажмининг 
усишида харидорларга юкори савдо даражасида хизмат курсатишни таъминлаш 
ва изланишдан иборатдир. 
Савдо корхонасининг барча тоифадаги ишчиларига мехнат унумдорлиги 
тушунчаси кулланилади. Амалиётда савдо ишчилари мехнатини бахолаш бозор 
иктисодиёти шаклланган жуда куп мамлакатларда кабул килинган. 
Савдо корхонасида мехнат унумдорлиги факат жонли мехнат сарфларини 
характерлайди. Умуман олганда нафакат жонли мехнат сарфларини бахолайди, 
балки жонсиз мехнат сарфларини хам бахолайди. Лекин, бундай бахолаш 
персонал бошкариш тизимига алокаси йук. 
Савдо корхонасининг фаолият самарасини бахолаш - курсаткичли 
системада мехнат унумдорлиги ёрдамчи вазифасини бажаради. Умумий 
самарасини бахолашда барча турдаги корхона ресурслари сарфларини ва 
фойдани хисобга олиш зарур. Савдо корхонасида мехнат унумдорлигининг 
ортиши молия ресурслари ва моддий ресурслардан фойдаланиш самарасини 
пасайиши билан кузатиш мумкин. Шу билан бирга суммани, хамда фойда 
даражасининг пасайиши кузатилади. 
Корхонада мехнат унумдорлиги усиши мумкин булган резервларни 
бахолаш ва изланиш, уни тахлил килиш асосида руёбга оширилади. Бу 
138 


йусиндаги тахлил утказишда танланган асосий ва ёрдамчи курсаткичли мехнат 
унумдорлигини бахолашда фойдаланилади. Мехнат унумдорлиги усиши 
мумкин булган резервларни излаш жараёнида шуни назарда тутиш керакки, уни 
савдо корхонасида усиши хуйидаги шартлардан бирортасига риоя хилганда 
эришилади: а) ишчиларнинг фаолият натижалари усганда, мехнат сарфлари эса 
камаяди; б) ишчилар фаолият натижалари усганда, мехнат сарфлар узгармас 
холади; в) ишчилар фаолият натижалари хам, мехнат сарфлари хам усади, лекин 
секин тезликда; г) ишчилар фаолият натижалари узгармас булганда, мехнат 
сарфлари камаяди; д) ишчилар фаолият натижалари камайганда, мехнат 
сарфлари хам камаяди, лекин катта тезликда. 
Мехнат унумдорлигини усиш резервларини излаш моделларида савдо 
корхонаси алохида ривожланиш босхичлари, хамда истеъмол бозорининг аних 
коньюнктура 
бозорида 
фойдаланиши 
мумкин. 
Корхонада 
мехнат 
унумдорлигининг усиш резервлари амалга ошишини таъминлаш юзасидан 
куриладиган тадбирларни ишлаб чихиш асосий фаолият йуналишида ташкил 
этилади. 
3.3.
Чакана савдо корхоналарининг бошхариш сифатини оширишда 
маркетинг стратегияларини ташкил килиш хусусиятлари 
Бозор ихтисодиётининг шаклланиши ва ривожланиб бориши ишлаб 
чихарувчи билан истеъмолчи муносабатларини талаб ва таклиф, эркин рахобат 
асосида йулга хуйилишини, шунингдек, бозор субъектлари фаолиятида 
маркетинг ва унинг тамойилларидан кенгрох фойдаланишни талаб этади. 
Чакана савдода хизмат курсатиш сохасини ривожланишини бошхариш 
махсадли 
харидорлар 
билан 
фойдали 
айирбошлашларни 
урнатиш, 
мустахкамлаш ва хуллаб-хувватлашга мулжалланган чора-тадбирларни тахлил 
хилиш, режалаштириш, хаётга татбих хилиш ва амалга оширилишини назорат 
хилиб бориш жараёни булиб, бундан кузланган махсад - ташкилотнинг даромад 
олиши, савдо хажмини ошириш, бозор улушини купайтириш ва шу каби бошха 
вазифаларга эришишдан иборатдир. Савдо корхонасини бошхариш 
139 


узлуксиз куринитттда. булиши лозим. Бу корхонага бозор конъюнктурасидаги 
узгаришларни тезкор равишда кузатиб бориш ва ишлаб чикариш тизимининг 
стратегия ва тактикасини мослаштириб боришга имкон беради. Корхонани 
менежмент тамойилларига асосланган холда бошкаришнинг асосий боскичлари 
стратегик режалаштириш, тактик режалаштириш, маркетинг фаолияти ва 
назоратини йулга куйишдан иборатдир. 
Хрзирги пайтда купгина корхона ва ташкилотлар уз фаолиятларини 
режалаштирмайдилар ва буни савдодаги вазиятнинг хаддан ташкари тез узгариб 
туриши сабабли режа тузишдан хеч кандай фойда йук деб изохлайдилар. 
Х,ар
кандай режалаштиришнинг замирида стратегик 
режалаштириш ётади, унинг максади эса узок муддатли ривожланишни 
таъминлаш учун корхонанинг стратегик танловини аник ёритиб бериш ва бунда 
маркетингни бошкариш асосий йуналиш хисобланади. 
30-
расм. Маркетингни бошкаришнинг муайян функциялари тизими
56

Шунинг учун хам маркетинг муаммоларига Республикамизнинг Биринчи 
Президенти И.Каримов узининг диккат-эътиборини каратиб: “Биз доимо хамма 
даражада маркетинг тадкикотларини ташкил этиш билан жиддий шугулланиш 
зарурлигини таъкидлаймиз. Бирок, бу борада амалда жуда оз иш килинмокда. 
Ички ва ташки бозорларнинг тараккиёт тамойилларини яхши билмаслик 
6
СолиевА., УсмоновА. Маркетинг. -Т.: Укитувчи, 1997. 114-б.
 
140 


натижасида корхоналар, куйингки, бутун мамлакат катта зарар курмокда” деб, 
бу воситадан янада яхши фойдаланиш зарурлиги хакида тухталиб утди
57

Бозор ишлаб чикарилаётган ва сотилаётган товарларнинг истеъмолчилар 
эхтиёжларини кондира олиши ва бундаги сарф-харажатлар асослилигини 
аниклаб берувчи мезон хисобланади. Шунинг учун хам хар кандай корхона, 
тадбиркор уз фаолиятини белгиланган мезон талабларига мувофик холда 
ташкил этишга мажбурдир. Шуни кайд килиш лозимки, бозордаги асосий 
субъект истеъмолчи булиб, унинг эхтиёжлари, талаб-истаклари, дидлари жуда 
куплаб омиллар асосида шаклланади ва карор топади. Уларнинг кизикиши, у 
ёки бу нарсани ёктириши, узлаштириши, бозордаги хатти-харакатида кескин 
фарклар мавжуддир. Уларнинг эхтиёжларини тула кондириш учун хар бир 
товарнинг хилма-хил турларини ишлаб чикаришни йулга куйиш зарур. 
Товарларни кайси хилда, канчадан ишлаб чикаришни билиш учун 
истеъмолчилар талаб-истаклари, эхтиёжлари, кизикишлари, урф-одатлари ва 
яна бошка куплаб хислатларини урганиш талаб этилиб, уларни гурухлаштириш 
асосида максадли бозор сегментларини аниклаш энг мухим жараён 
хисобланади. 
Истеъмолчиларнинг 
эхтиёжларини 
кондириш 
йуллари 
маркетинг 
воситалари асосида бозорни сегментларга ажратиб урганиш тамойилларига 
таянади. Бозорни сегментлашнинг асосий максади бозор субъектлари учун 
узига жалб килувчи, максадли бозорларни, яъни жозибадор сегментларни 
аниклаш ва шакллантириш, истеъмолчилар эхтиёжларини кондиришда мухим 
жараён хисобланган стратегияларни хар бир сегмент учун ишлаб чикиш ва 
амалга оширишдан иборатдир. Айнан мана шундай холатда истеъмолчи уз 
максадига эришиши мумкин. 
Хрзирги кунда Республикада чакана савдо корхоналарида хизмат курсатиш 
сохаси ривожланиб бормокда. Бу борада хукумат томонидан купгина конунлар, 
карорлар, фармонлар кабул килинган ва килинмокда. Чакана савдо 
57
Каримов И.А.Келажакни жасоратли одамлар куради. Биз келажагимизниуз кулимиз билан курамиз. Т. 7 -Т., Узбекистан, 1999, 321-б.
 
141 


корхоналарида маркетингни куллаш, айникса маркетинг стратегияларини 
тадбик этиш мухим ахамият касб этади. Маркетинг стратегияси корхоналар 
имкониятларини бозордаги холатга мувофиклаштириш, куйилган максадларга 
эришишнинг комплекс воситаларини белгилашдан иборатдир. 
Стратегик маркетинг - бу тахлил жараёни булиб, унда эхтиёжларни 
тахлили, яъни асосий бозорни аникдаш, бозор сегментацияси, макро, 
микросегментация, узига жалб этувчанлик тахлили, бозор потенциали, 
хаётийлик цикли ракобатбардошлик тахлили, баркарор ракобатли афзалликлар 
усиш стратегиясини танлаш тахлили ва бошкалар тушунилади. Стратегиянинг 
туб маъноси деганда, мужассамлашган режалаштириш сиёсати тушуниш 
мумкин. Стратегик маркетингнинг вазифаси шундан иборатки, И.С. Березин 
фикрича: “Корхонанинг барча фаолият турларини, ривожланиши ва 
рентабеллигини таъминлаш йуналишларини доимо белгилаш ва кайта 
мулжаллашдан иборатдир”
58

Корхонанинг ривожланиш стратегиясини ишлаб чикишда ракобатчилик 
афзаллиги табиатини аниклаб олишдан иборат булиб, у кейинги стратегик ва 
тактик кадамлар учун асосга айланади. Бу жараёнлар бозорларни 
ривожлантириш стратегияси асосида юзага келади ва узининг ривожини топади. 
Бу стратегияларда куйилган максад - мавжуд товарларнинг янги бозорларга 
киритиш йули оркали сотиш хажмини усиши хисобланади. Бу ерда хам бир 
катор мукобил вариантлар мавжуд булиб, улар янги сегментлар, бу худди уша 
регионал бозордаги янги сегментларга мулжадданиши; янги сотиш каналларини 
мавжудлиги - бунда харакатда булган тармоклардан сезиларли равишда 
ажралиб турувчи бошка тармокка товар киритишни максад килиб куйилиши; 
худудий экспансия, яъни бунда бир худудни бошка худудларга ёки 
мамлакатларга кириб бориши назарда тутилади. 
Шунингдек, кейинги йилларда товарлар оркали ривожланиш стратегиясига 
жуда катта ахамият берилмокда ва бу холат фирма ёки компаниянинг 
58
Березин И. С. Маркетинговый анализ. Рынок. Фирма. Товар. Продвижение. -М.: Вершина, 2008. 56-с.
 
142 


ривожланишида мухим ахамият касб этмокда. Бунинг альтернатив вариантлари 
корхона фаолият юритувчи бозорларга мулжалланган янги ёки яхшиланган 
товарларни ишлаб чикиш хисобига сотишни устиришга йуналтирилган. 
Бозор иктисодиёти шароитида маркетингнинг функцияси - талаб ва таклиф 
мувозанатини сезиларли мувофиклаштириш борасида эркин ва ракобатли 
алмашиш фаолиятини ташкил этиш имкониятларини яратишдан иборат. 
Истеъмол товарларини харид этиш интенсивлиги барча турдаги товар 
гурухларига турлича булинади. Ахолини истеъмол товарлари билан 
таъминлашда харидорлар гурухи турлича хусусиятларга эга. Бу одатда 
харидорнинг товарга муносабати, харид килиш иштиёки ва атворига боглик 
булади. Ф. Котлер назариясига асосан харидор атворини умумий моделини 
куйидагича талкин килиш мумкин. 
22-
жад
вал 
Харидор атворининг кенгайтирилган модели
59

Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish