B mengliyev, G. Tojiyeva

// - bu belgi ikkita shaklning bajaradigan funktsiyasi (vazifasi) jihatdan teng huquqqa ega ekanligini ko`rsatish uchun 
qo`llaniladi: - dek // - day 
= - bu belgi tarjima bilan asl matn yoki asosiy mant bilan transkripsiyadagi izoh orasiga qo`yiladi.
> - biror so`z yoki shaklning boshqa so`z yoki shaklga o`tganligini ifodalaydi. Masalan, durur > dir, bu kun > bugun kabi. 
< - bu belgi biror so`z yoki shakl qaysi so`zdan yoki shakldan kelib chiqqanligini ko`rsatadi. Chunonchi, bilan < ila , uchun < -
chun kabi. 
/ - bir shevadagi shakllarning variantlarini ko`rsatish uchun qo`llaniladi. Masalan, qipchoq shevalaridagi – di / -ti, -di’ / - ti’ kabi. 
: - bu belgi o`zidan oldingi unli tovushning to`la cho`ziqligini bildiradi: 
sha: r (shahar), sa: r (sahar) kabi.Bu belgi undosh tovushdan keyin qo`yilganda [i] unlisining kuchsizlanishini ko`rsatadi: b: lak, t: 
lak, p: choq kabi.
Transkripsiya, asosan, ikki xil ko`rinishga ega: fonetik transkripsiya va fonologik transkripsiya. 

---

49 
Fonetik transkripsiyada har bir tovush maxsus belgi bilan ifodalanadi va u, asosan, dialektologik ishlarda qo`llaniladi. Uning 
vazifasi tildagi tovushlarni mumkin qadar, to`liq va barcha qirralari bilan ifodalashdir. Fonetik transkripsiyada tovushlarning muayyan 
holatlarda artikulyatsion – akustik tomondan o`zgarishi hisobga olinadi va so`z tarkibidagi ma’no farqlovchi tovushlarning har bir varianti 
uchun alohida belgi qabul qilinadi. Transkripsiyaning bu turida transkriptsion belgilar kvadrat qavs ichida beriladi. Chunonchi, [k], [t], [p] 
fonemalarining unlilardan oldin talaffuz qilinuvchi variantlari [kh], [th], [ph] belgilari bilan ifodalanadi. Fonetik transkripsiyaning 
imkoniyatlari keng bo`lib, u ba’zan allofonik transkripsiya deb ham yuritiladi.
Fonologik transkripsiya so`zshakl va morfemalarni farqlay oluvchi har bir fonema uchun bir belgi qo`yish tamoyiliga asoslanadi. 
Bunda fonemalar variantlari, ya’ni tovushlarning turlicha talaffuzi hisobga olinmaydi. Fonologik transkripsiya belgilari vertikal chiziqdagi 
qavs ichida beriladi: /k/, /t/, /p/ kabi. Transkripsiyaning bu turi fonematik transkripsiya deb ham yuritiladi. 
Hozirgi kunda kirill alifbosi asosida tuzilgan rus, o`zbek va boshqa tillardagi transkripsiyalar sistemasi mavjud. Yozuvdagi 
harflarni ba’zi tuzatishlar va o`zgartirishlar asosida tuzilgan belgilar grafematik transkripsiya deb yuritiladi. Tilshunos olimlar – 
V.V.Reshetov va Sh.Sh. Shoabdurahmonovlar tomonidan tuzilgan grafematik transkripsiya o`zbek dialektlarida uchraydigan tovushlarni 
ifodalashga mo`ljallangan. Bu transkripsiya sistemasida o`zbek kirill alifbosidagi barcha harflar va qo`shimcha diakritik belgilar 
qo`llaniladi. 
Olim A.K.Borovkov tomonidan taklif etilgan va keyinchalik akademik L.V.Shcherba, professor E.V.Polivanovlar tomonidan 
takomillashtirilgan lotin alifbosi asosidagi transkripsiyadan hozir ham foydalanilib kelinmoqda. Lotin alifbosi asosida tuzilib tilshunoslikda 
keng qo`llaniladigan transkripsiya xalqaro fonetik alifbo nomi bilan yuritiladi.
O`zbek tilida unli fonemalarning quyidagi variantlari bor: