B mengliyev, G. Tojiyeva



Download 2,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/182
Sana02.06.2022
Hajmi2,83 Mb.
#630109
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   182
Bog'liq
tilshunoslikka kirish b.mengliyev, g.tojiyeva

Unli 
fonemalar
A s o s i y b e l g i l a r i 
Tilning ko`tarilish darajasi 
Lablanish belgisiga ko`ra 
yuqori
o`rta
quyi
lablangan
lablanmag
an
[i] 


[u] 


[o’] 


[o] 


[e] 


[a] 


Demak, chizmadan ko`rinib turganidek, unli fonemalar tilning ko`tarilish darajasiga ko`ra uch pog`onali, lablanish belgisiga ko`ra 
ikki pog`onali sistemani hosil qiladi. Jadvalda berilganidek, unli fonemalar o`zaro o`xshash va farqli belgilari bilan ziddiyatni hosil qiladi. 
Masalan, [a] va [e] fonemalarining birlashtiruvchi (farqlanmovchi) tomoni ularning lablanmaganligi bo`lsa, tilning ko`tarilish darajasiga 
ko`ra [a] quyi keng, [e] o`rta keng fonema ekanligi bilan ziddiyatni hosil qiladi. 
Demak, o`zbek tilidagi unli fonemalarning oppozitsiyalari tilning ko`tarilish darajasi va lablarning ishtiroki bilan belgilanadi. 
Qator belgisi (til oldi, til orqa) o`zbek tili unlilari uchun fonologik farqlanish belgisi emas, chunki u yondosh undoshlarning ta`sirida 
o`zgarishi mumkin [2, 52;].
Rus adabiy tilida esa unli fonemalarning asosiy belgilariga ko`ra tasnifi quyidagi chizmada o`z aksini topgan: 
Tilning ko`tarilish 
darajasiga ko`ra 
 Tilning gorizontal holatiga ko’ra
til oldi 
til o’rta 
til orqa 
lablanmagan 
lablangan 
Yuqori (yopiq) 
и 
ы 
у 
O`rta (yarim yopiq 
yoki ochiq) 
e(э) 

quyi (ochiq) 



43 
Ushbu jadvalda ko`rsatilganidek, unli fonemalar tilning oldinga, orqaga harakati ko`rsatkichi belgisi bilan ham ziddiyat hosil 
qilgan. Ushbu holatda “oraliq uchinchi” tabiatiga ega bo`lgan til o`rta yoki aralash qator unlilari mavjudki, ularning talaffuzida tilning “bel”i 
va uchi bir oz yuqori ko`tariladi va tilning o`zi yassi holatda bo`ladi. Bunday aralash qator unlilar ingliz tiliga xos: [

Download 2,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   182




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish