B. M. Mamatkulov, X. E. Rustamova jamoada hamshiralik

Aholining tabiiy harakati
.
Aholi – odamlardan tashkil topgan, 
demografik hodisalar esa aholida odamlarga tegishli bo‘lgan belgilardan 
tashkil topgan. Demak, jamiyat orasida uchraydigan boshqa hodisalar 
kabi, kuzatilayotgan voqealar soni aholining umumiy soniga bog‘liq. 
Shuning uchun ham, kuzatilayotgan hodisaningkattaligi, intensivligi 
haqidaso‘z yuritar ekanmiz, uning mutloq sonlardagikattaligini bilish 
etarli 
emas. 
Aholi 
orasida 
bo‘layotgan 
jarayonlar 
haqida 
aniqroqma’lumotlar olish uchun Shu hodisalarning ular kelib chiqqan 
muhitga, ya’ni aholi soniga taqqoslashimiz kerak. Bu esa demografik 
ko‘rsatkichlar degan qiymatlardan foydalanishni talab etadi. Aholi soni 
esa-yilning oxiriga yoki boshiga olingan bo‘ladi. Shuning uchun 
hamdemografik ko‘rsatkichlarni taqqoslash imkoniyatiga ega bo‘lish 
uchun birinchi navbatda o‘rtacha aholi sonini keltirib chiqarish kerak. 
Ko‘pincha aholining o‘rtacha soni sifatida uning-yil boshidagi (1yanvar) 
va-yil oxiridagi (31 dekabr) sonining yig‘indisini yarmi olinadi. 
Aholining-yillik o‘rtacha soni aniqlangandan so‘ng tuman, viloyat, 
shahar, respublika bo‘yicha aholining tabiiy harakatini tashkil etuvchi 
asosiy tibbiy – demografik ko‘rsatkichlar hisoblanadi. 
Aholi yosh-jins tarkibi aholining salomatlik darajasi va ko‘payishini 
belgilaydi.Aholining ko‘payishi 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarning va 50 
undan katta yoshdagilar orasidagi nisbat orqali ifodalanadi. 
14 yoshdagi bolalarni 50 va undan katta yoshdagilarga nisbatan 
ko‘pligi aholi sonining ko‘payishidan darak beradi. 
14 yoshdagi bolalarni 50 va undan katta yoshdagilarga nisbatan 
kamligi aholi sonining kamayishidan dalolat beradi. 
14 yoshdagi bolalarni 50 va undan katta yoshdagilar nisbatini teng 
bo‘lishi aholi sonining o‘zgarmayotganligidan dalolat beradi. 
Aholi orasidagi demografik o‘zgarishlarni baholash uchun bola 
tug‘ish davriga tegishli guruhni (15 – 49 yosh) alohida ajratib, o‘rganish 
katta ahamiyatga ega. Ko‘pincha 15 – 49 yoshli aholi, aholini umumiy 
sonini 50%izini tashkil etadi. Ana shunga asoslangan holda aholining 
yosh bo‘yicha 3 turli tarkibi farqlanadi (jadval 5.1.)