B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Dala tajribasini ko‘yish.
Dalaga chiqish oldidan tadqiqotchi oldin 
teodolit yoki ekler yordamida burchaklarni to‗g‗ri beogilashi, variantlar 
o‗lchamini aniqlash uchun to‗liq o‗lchov lentasi , 20 metrli ruletka, 
uzunligi 150-200 metrdan iborat bo‗lgan uzun qattiq ip, konturlarning 
chegaralarini belgilash uchun 5-10 dona 1.5-2 metrli yog‗och qoziq, 
delyankalar va qaytariqlar chegaralarini belgilash uchun diametri 3-4 sm , 
uzunligi 30-35 sm bo‗lgan qalta yog‗och qoziqlar va boshqa jihozlar ta‘lab 
etiladi. 
Tajriba dalasini qismlarga bo‗lishda dastlab tajribaning umumiy 
konturini va har bir qaytariqning konturini ajratishdan boshlanadi. Tajriba 
shunday joylashtirilishi kerakki, bunda uni va har bir qaytariqni ajratib 
turuvchi ximoya maydonlari bo‗lishiga alohida e‘tibor beriladi. 
Tajriba dalasining har to‗rt tomonidan asosiy ekin ekiladigan 5 
metrdan kam bo‗lmagan o‗lchamda ximoya maydon ajratiladi. Tajriba 
dalasi katta yo‗l trassasi bo‗yida joylashsa yoki dala chetlarida ko‗p yillik 
daraxtla o‗sayotgan bo‗lsa ximoya maydon uzunligi ko‗proq, ya‘ni 7-10 
metrdan iborat bo‗ladi. Ximoya maydon ajratishda eng avvalo qator 
oralariga ishlov beradigan traktorlarning ish kengligi , dala chetidagi 
daraxtlarning soya solishi, yo‗l chetidan keladigan chang va boshqa zararli 
ta‘sirlar, dalaning yuqori qismidagi sug‗orish va pastki qismidagi tashlama 
o‗q ariqlar uchun ajratiladigan maydonlar hisobga olinadi.
Dalaning umumiy konturi va qaytariqlar konturi katta aniqlikda , ya‘ni 
xatolik darajasi 100 metr hisobiga 5-10 sm dan oshmagan tartibda amalga 
oshirilishi ta‘lab etiladi. Dalaning nisbatan uzun tomonidan biriga A
1
-D
1
yo‗nalishda ip tortiladi. Dala chetidan 5-10 metr i chkarisiga A manzil 
belgilab yog‗och qoziq qoqiladi. So‗ngra A
1
-D
1
yo‗nalishi bo‗ylab 
dasturga ko‗ra belgilangan masofa ajratiladi va yog‗och qoziq qoqiladi, bu 
D manzil hisoblanadi.A va D nuqtalarida AD yo‗nalishiga perpendikulyar 
egatlar tortiladi. A vqa D yo‗nalishi bo‗yicha tortilgan perpendikulyar 

---

142 
egatlardan ishchi dastur bo‗yicha belgilangan masofa ajratib olib tajriba 
dalasining chegaralarini belgilovchi V va S nuqtalar aniqlanadi, hamda bu 
nuqtalarga yog‗och qoziqlar qoqib chiqiladi.Agar to‗g‗ri burchaklar to‗g‗ri 
olingan va egatlar asosiy yo‗nalishga perpendikulyar joylashti rilgan 
bo‗lsa , u holda: