B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

 
 
 

---

 
62 
3.3. Dasturiy-maqsadli rejalashtirish 
 
Maqsadli  dasturlar  rejalashtirishning  muhim  unsuri  hisoblanadi. 
Davlat  darajasidagi  yig’ma  maqsadli  dasturlar  hal  etish  uchun  milliy 
iqtisodiyotni  rivojlantirish  muammolarini  qamrab  olgan  dasturlar  sifatida 
ishlab  chiqiladi.  Dasturiy-maqsadli  usul  yirik  muammolarning  hal 
etilishini  markazlashgan  tarzda  boshqarishning  samarali  vositasi  bo’lishi 
mumkin. 
U 
maqsadlar, 
ustuvor  yo’nalishlarni  ajratishni,  reja 
ko’rsatkichlarida  ifodalanadigan  maqsad  vazifalarini  shakllantirishni, 
resurslarga  bo’lgan  ehtiyojni  aniqlashni,  oldinga  qo’yilgan  maqsadlarni 
amalga oshirish uchun chora-tadbirlarni ishlab chiqishni o’z ichiga oladi.  
Davlat dasturlari o’ta muhim davlat vazifalarining cheklangan doirasi 
bo’yicha  prognozlardan  kelib  chiqib  shakllanadi,  ularni  moliyalash  esa 
davlat  byudjetidan  va  byudjetdan  tashqari  fondlardan  amalga  oshirilishi 
kerak. Shartnomaga ko’ra ushbu dasturlarga korxonalarni, aholini, xorijiy 
sarmoyadorlarni  jalb  qilish  mumkin.  Dasturlarning  moddiy-texnika 
ta’minoti  davlat  ehtiyojlari  uchun  davlat  shartnoma  tizimi  orqali  davlat 
buyurtmasi xili bo’yicha etkazib berishlar hisobidan amalga oshadi. 
Loyihalashtirish.  Loyihalashtirish 
–  rejalashtirishning  barcha 
tartibotlarining  yakunlovchi  bosqichi.  Uning  maqsadi  barcha  darajalar  va 
vaqt  gorizontlari  indikativ  rejalarining  loyihalarini  ishlab  chiqishdan 
iborat. 
Reja  loyihasi  boshqaruv  butkul  obyektining  holatini  ilmiy  jihatdan 
oldindan  ko’ra  bilishdan  iborat  bo’lgan  boshqaruv  subyektlari 
strategiyasini  amalga  oshirish  yuzasidan  boshqaruv  qarorining  loyihasini 
o’zida  namoyon  etadi.  Indikativ  reja  –  bu  uzoq  muddatli  istiqbolda 
boshqaruv butkul obyekti (korxona, mintaqa, mamlakat)ning holatini ilmiy 
jihatdan  oldindan  ko’ra  bilish.  Oldindan  ko’ra  bilish  quyidagilarga 
asoslangan: 
1) iqtisodiyot obyektlarining rivojlanishini loyihalashtirish tizimi; 
2) muddatlar, resurslar, ijrochilar bo’yicha kelishilgan tadbirlar tizimi 
(strategik reja loyihasining dasturiy qismi); 
3)  iqtisodiyot  tarmoqlari,  ishlab  chiqarish  va  ijtimoiy  infratuzilmani 
rivojlantirish. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  quyidagi  qoidaga  amal  qilinishi  kerak: 
boshqariladigan  tizimning  darajasi  qanchalik  yuqori  bo’lsa,  reja 
loyihalarida  iqtisodiy,  ijtimoiy,  fan-texnika,  ekologik  tashqi  iqtisodiy 
rivojlanish prognozlari tizimi bo’lishi kerak. 

---

 
63 
Strategik  rejalar  boshqaruv  subyektlarining  siyosatini  amalga 
oshirish  vositasi  sifatida  qo’llanilishi;  ularni  rivojlantirish  maqsadlari  va 
yo’nalishlarini  ochib  berishi;  umuman  jamiyatni  va  uning  alohida  kichik 
tizimlarini  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish  bosqichlarini  belgilab  berishi; 
jamiyat  iqtisodiy  va  ijtimoiy  taraqqiyotining  o’lchovi,  mezoni  sifatida 
ishtirok etishi ushbu rejalarning muhim o’ziga xos xusuiyati hisoblanadi. 
Loyihalashtirish  jarayonida  quyidagi  vazifalarni  hal  etish  uchun 
tegishli  boshqaruv  obyektlarini  rivojlantirishning  turli  variantlari  ishlab 
chiqilishi kerak: a) ushbu xo’jalik vaziyatida optimal hisoblangan indikativ 
reja loyihasini tanlash; b) bozor kon’yunkturasi sharoitlariga mos keluvchi 
indikativ reja loyihasini ishlab chiqish. 
Iqtisodiyotning  o’tish  davri  sharoitida  rejalarning  ijtimoiy-iqtisodiy 
yo’naltirilishi o’zgarishi kerak: 
–  rejalar  ma’muriy  bo’ysundirish  qurolidan  muvazanatlashgan 
rejalashtirish vositasiga aylanadi; 
–  rejalarni  loyihalashtirishning  strategik  xususiyati  kuchayadi 
(makroiqtisodiy  rejalashtirishda  bozor  xo’jaligi  sharoitida  asosiy  e’tibor 
iqtisodiyotni tarkibiy o’zgartirishga qaratiladi); 
– strategik rejalar loyihalarining ilmiy jihatdan asoslanganlik darajasi 
ortadi.