|
Doiraviy rejalashtirish
faqat 10 yildan 20 yilgacha mo’ljallangan
global maqsadlar va strategiyalarni shakllantiradi. U xalq va jahon
xo’jaligi, aholi, texnologiyalar va hokazolarning taxminiy prognoz
tendenstiyalari asosida uzoq muddatli rivojlanish imkoniyatlarini
baholash uchun xizmat qiladi. Mazkur loyihada faqat mahsulotning ayrim
guruhlari bo’yicha ishlab chiqarish dasturini kengaytirish ko’zda tutilishi
mumkin.
Doiraviy reja markazlashgan reja ko’rinishida muntazam ravishda
yoki obyekt rejasi ko’rinishida nomuntazam ravishda ishlab chiqiladi
(markazlashgan yoki markazlashmagan).
Uzoq muddatli rejalashtirish
investistiyalar va mahsulot ishlab
chiqarish dasturlariga mahsulotning muayyan gruhiga xos bo’lgan reja
gorizontigacha muayyanlashtiradi va odatda, 10 yilgacha bo’lgan
muddatni qamrab oladi. Ko’rib chiqilayotgan davrda rejalashtirish
gorizontiing o’ziga xosligi yangi xildagi avtomobilni ishlab chiqish uchun
zarur bo’lgan davrning uzoqligiga bog’liq, bu davr, jahon tajribasi
ko’rsatib turganidek, uch yildan besh yilgacha cho’ziladi (maqsadni
shakllantirishdan seriyali ishlab chiqarishga tayyor bo’lguncha vaqt).
Bunda
investistiyalarni
rejalashtirish
rejalashtirishning
quyiidagi
gorizontidan o’tib ketishi mumkin: uzoq muddatli rejalashtirishning
o’ziga xos ahamiyati uning strategik xususiyatga egaligida. Uzoq
muddatli reja bir yilda kamida bir marta tuziladi
78
1-rasm. «Folksvagen» AJda umumiy rejalashtirishni tashkil
etish
O’rta muddatli rejalashtirish vazifalari
uzoq
muddatli
rejalashtirish dasturlarini amalga oshirish uchun moliyaviy, iqtisodiy va
texnik nuqtai nazardan zamin hozirlashdan iborat. Uning vaqt oralig’i –
besh yilga yaqin bo’lib, u birinchi galda, ayniqsa, uskunalar va xonalarni
tayyorlash, maxsus vositani ishlab chiqarish va hokazolarga kapital
qo’yilmalar kiritish uchun zarur vaqtga bo’lgan ehtiyojlar bilan
belgilanadi. Besh yillik muddat investistiyalar bo’yicha qaror qabul qilish
uchun ham, kuzatuv kengashi tomonidan nazoratning amalga oshirilishi
Kuzatuv kengashi
Boshqaruv
Boshqaruv
raisi
Tadqiqot
lar va
ishlanm
alar
Sotish
Ishlab
chiqarish
Sifatni
boshqari
sh
Moliya va
iqtisodiy
masalala
r
Huquqiy,
xalq xo’jaligi
masalalari,
taftish
Xodimlar
va
ijtimoiy
mummol
ar
Ta’minot
va
logistika
Mamlakatda va xorijda ishlab
chiqarishni muvofiqlashtirish
komissiyasi
Konsernni
rejalashtirish
komissiyasi
Konsern doirasida
korxonani
rejalashtirish
komissiyasi
R
eja
la
s
ht
iri
s
h
bo’y
ic
ha
ko
nf
eren
si
ya
Tadqiqotlar va
ishlanmalarni
rejalashtirish
Ishlab
chiqarishni
rejalashtirish
Sotishni
rejalashtirish
Sifatni
rejalashtirish
Xodimlarni
rivojlantirishni
rejalashtirish
Ta’minot va
logistikani
rejalashtiris
h
Umumiy rejalashtirish:
tezkor
strategik
moliyaviy
Mahsulot masalalari
bo’yicha komissiya
Ishlab chiqarish
dasturini rejalashtiri
komissiyasi
Yangi ishtirokchilarni
rejalashtiri,
kooperatsiya
Ishlab
chiқarishni
rejalashtirish bo’yicha
komissiya
79
uchun ham etarli. O’rta muddatli rejalashtirish markazlashmagan
rejalashtirish ko’rinishida bir yilda kamida bir marta amalga oshiriladi.
Byudjetni rejalashtirish yo’li bilan detallar bo’yicha aniq loyiha
ishlab chiqiladi va unga uzoq va o’rta muddatli maqsadlarni bajarish
rejasi sifatida qaraladi. Birinchi navbatda daromadlar va xarajatlar
o’rtasidagi muosabatlar yoki quvvatlarni ishga tushirishning yuqori
darajasi yo’naltiruvchi maqsadlar bo’lib xizmat qiladi. Byudjetdan
«Management by Exception» nuqtai nazaridan boshqaruv vositasi sifatida
foydalaniladi, shuning uchun ushbu turdagi rejalashtirish muddati bir
oydan bir chorakkachani tashkil qiladi. Paydo bo’lgan farqlarni aniqlash
va tahlil qilish «Controller-check-lists» usuli bo’yicha “reja xarajatlarini
qayishqoq hisoblab chiqish” yordamida amalga oshiriladi.
O’zgarib turuvchi qisqa muddatli rejalashtirish oylik va choraklik
rejalarga bo’lingan 21 oylik vaqt oralig’ini qamrab oladi. Rejalarni ishlab
chiqish nazoratchilar tomonidan oylik yoki choraklik uchun amalga
oshiriladi. "Qisqa muddatli rejalashtirish maqsadi – bir oy mobaynida
biznesning rivojlanishini nazarda tutish, ishlar natijalari rejalardan chetga
chiqishining butun reja gorizontini rejalashtirishga ta’sirini hisoblab
chiqish va ushbu rivojlanishni ixcham boshqarishdan iborat. Joriy
operastiyalarni texnik va iqtisodiy moslashtirish, shu tariqa, ushbu
rejalashtirishning markazida turadi. Bir vaqtning o’zida u byudjet, o’rta
va uzoq muddatli rejalashtirishni o’zgartirish kiritishning doimiy
vositasiga aylanadi.
Rejalashtirish jarayonining amalda bajarilishi, biroq, ayrim
masalalarga aniqliklar kiritilishini talab qiladi: rejalashtirishning alohida
bosqichlarida usullar, modellar va texnik usullarni tanlash; rejalashtirish
vositalarini tanlash; rejalashtirish jarayonida yuridik normalarni hisobga
olish; reja hujjatlarini ishlab chiqish va b. Amalda, rejalashtirishning
istalgan davrida ta’sir etish kattaliklari, rejalashtirish shakllarining
belgilari va uning oqibatlari o’rtasida aloqalarning kompleks tarzda
shakllanishi ishtirok etadi.
Rejalashtirish
tizimlarining
xususiyatlari.
Kompleks
tarzda
rejalashtirish tizimining barpo etilishi va qo’llanilishi munosabati bilan
paydo bo’ladigan korxona iqtisodiyotining markazi masalasi – bu
rejalashtirish tizimining ustunliklari to’g’risidagi masala. Boshqacha
aytganda, rejalashtirish tizimi korxona maqsadiga erishishga qanday
ulush qo’shini aniqlash muhim ahamiyat kazb etadi. Ushbu masalani
maqsadga erishish ko’rsakichlari, ya’ni natijalar boshqaruvning alohida
unsurlari bo’yicha faqat kardinal shkala bo’yicha o’lchanishi va ushbu
80
unsurlar bilan shartli ravishda muvofiqlashtirilishi mumkinligiga
qaramasdan qo’yish lozim. Biroq rejalashtirish tizimi va alohida reja ular
bo’yicha baholanadigan belgilar rejalashtirishning qaysi tizimi muayyan
sharoit uchun mos kelishi haqida mulohaza yuritish uchun zarur.
Rejalashtirish tizimlarining quyidagi o’ziga xos xususiyatlarini aytish
mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
