B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

strategic maqsadlari 
Ixtisoslashuv va 
iqtisodiyot 
tarmoqlarini 
rivojlantirishning
maqsadli 
yo’nalishlari 
Mintaqalararo 
munosabatlarni 
takomillashtirish 
sohasidagi maqsadli 
yo’nalishlar 
Mintaqani iqtisodiy 
rivojlantirish 
yo’nalishlari 
Mintaqani strategik 
tanlash 
Mintaqa 
iqtisodiyotini 
rivojlantirishning
strategik maqsadlari 

---

211 
­
mintaqa 
darajasida 
raqobat 
jihatdan 
mavjud 
ustunliklarni 
rivojlantirish va yangi ustunliklarni yaratish uchun zarur omillar bilan 
ta’minlanganlik darajasi. Iqtisodiyotning ochiqligini ta’minlovchi va 
tumanlarni xalqaro iqtisodiy aloqalarga jalb etishga ko’maklashuvchi 
sharoitlarning mavjudligini; 
­
tumanda yangi yuqori samarali raqobatbardosh tarmoqlar va ishlab 
chiqarishlarni yaratish imkoniyatlarini aniqlashni nazarda tutadi. 
Asosiy omillarni tahlil qilish 
-
demografik vaziyat va mehnat; 
- mahalliy tabiiy resurslar va xomashyo; 
- tashqi iqtisodiy faoliyat;
- innovastion-investistion faoliyat; 
-
infratuzilma ta’minoti; 
-
institustional o’zgarishlar (institutlar) va mahalliy byudjet. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

212 
4-ilova 
 
Rivojlanishning barqarorligini tahlil va prognoz qilish uchun 
O’zbekiston makroiqtisodiy modelini ishlab chiqish 
Xakimov O. 
Taqdimot tarkibi: 
1.Mavjud 
makroiqtisodiy 
modellar 
shahi. 
2.O’zbekistonda ishlab chiqilgan makroiqtisodiy modellar sharhi. 
3.Prognoz 
qilish 
jarayonining 
tarkibi. 
4.Makroiqtisodiy 
modelning 
nazariy 
tarkibi. 
5.Makroiqtisodiy 
indikatorlar 
dinamikasi 
va 
prognozi. 
6.Omillarni qisqa muddatli va uzoq muddatli tahlil qilish. 
7.Xulosalar va tavsiyalar. 
8.Modelni takomillashtirsh va uni yanada rivojlantirish. 
 
O’zbekistonda ishlab chiqilgan makroiqtisodiy modellar sharhi 
 
Nomi 
Iqtisodiy siyosat Indikatorlar 
Muvozanat shartlari 
Umumiy 
muvazanat 
modeli (CGE) 
Narx-navo, 
Tashqi iqtisodiy,
Valyuta, 
Investistiya, 
Soliq, Byudjet 
Band bo’lganlar 
daromadlarini 
tartibga solish, 
Iste’molchilar 
uchun 
afzalliklarni 
shakllantirish 
Tarmoq, eksport-
import narxlari, 
tarif stavkalari.
Ayirboshlash 
kursi. Yalpi
investistiyalar.
Soliq stavkalari. 
Davlat 
xarajatlari. Ish 
haqi. Iste’mol 
tarkibi 
Tovar bozorlarida va 
ishlab chiqarish 
omillari bozorlarida 
talab va taklifning 
muvofiqligi 
To’lov balansining 
joriy hisobvarag’i 
Davlat byudjeti 
taqchilligi 
Moliyaviy 
dasturlash 
(FP) 
CGEdagi 
kabilar 
(optimizastiya 
parametrlaridan 
tavshqari) va 
O’shalar va 
qo’shimcha 
ravishda foiz 
stavkasi, pul 
massasi, 
Investistiyalar va 
jamg’armalar, to’lov 
balansi va davlat 
byudjetining 
muvоzanatlashganlik 

---

213 
kredit-pul 
siyosati 
pullarning 
aylanish tezligi 
va monetar 
siyosatning 
boshqa tartibga 
soluvchilari 
darajasi, xususiy 
sektorga kreditlar
Jahon banki 
modeli 
(RMSM) 
Monetar, 
Valyuta 
Investistiya,
Soliq 
Byudjet 
Real sektorga 
kreditlar 
Ayirboshlash 
kursi
Yalpi 
investistiyalar 
Soliq 
daromadlari, 
davlat xarajatlari 
Iqtisodiyotning asosiy 
sektorlarida joriy 
xarajatlar va 
daromadlarning 
muvofiqligi 
To’lov balansining 
joriy hisobvarag’i 
Davlat byudjeti 
taqchilligi 
Investistiyalar va 
jamg’armalarning 
muvazanatlashganlik 
darajasi 
Kichik 
o’lchamli 
ekonometrik 
model 
Tashqi iqtisodiy
Valyuta
Investistiya 
Pul-kredit 
Soliq-byudjet 
Band bo’lganlar 
daromadlarini 
tartibga solish 
EBRD narxni 
erkinlashtirish 
indeksi 
Import narxlar 
indeksi
Ayirboshlash 
kursi 
Yalpi
investistiyalar, 
yalpi omonatlar 
Pul massasi 
Davlat xarajatlari
Ish haqi 
Ichki va eksport narxi 
o’rtasidagi muvazanat, 
resurslar va iqtisodiyot 
ehtiyojlari o’rtasidagi 
farqlar 
Kurs farqi
Investistiyalar va 
jamg’armalar 
muvazanati 
Davlat byudjeti 
taqchilligi 
SAM 
Tashqi iqtisodiy 
Monetar
Valyuta 
Tarkibiy-
investistiya 
Xorijiy 
transfertlar, 
davlat kafolati 
ostida daromadlar 
va kapital 
Hukumatga 
Tovar va moliya 
bozorlarida talab va 
taklifning muvofiqligi 
Pulga bo’lgan talab va 
taklifning muvofiqligi
Investistiyalar va 

---

214 
Soliq-budjet 
Band bo’lganlar 
daromadlarini 
tartibga solish 
kreditlar 
Ayirboshlash 
kursi 
Davlat 
byudjetidan 
investistiyalar va 
iqtisodiyotdagi 
subsidiyalar 
Davlat xarajatlari
Ish haqi uchun 
budjet xarajatlari 
jamg’armalarning 
muvazanatlashganlik 
darajasi 
Davlat budjeti 
taqchilligi 
I-O WTO 
modeli 
Tashqi iqtisodiy 
Tarif stavkalari 
--- 
Mintaqaning 
soliq 
salohiyatini 
baholash 
Ijtimoiy siyosat 
O’rtacha ish haqi 
miqdori 
---- 
 
Prognozlashtirish jarayonining tarkibiy tuzilishi 

---

215 
Ma’lumotlarni tahlil qilish
Modelni O’zbekiston 
sharoitiga moslashtirish 
Makroiqtisodiy modelni ishlab 
chiqish 
Prognoz
Ta’sirchanlikni aniqlash 
Siyosatchilarga tavsiyalar 
Tuzatishlar kiritish 
Qisqa muddatli va uzoq 
muddatli samaralar 
Xulosa

---

216 
Mavjud makroiqtisodiy modellar sharhi 
 
 
 
 
Modellar sinfi (turlari) 
1.
Universal – ko’p 
funksiyali (RMSM, 
CGE, FP) 
2. “
Chiqarish xarajatlari” 
modeli asosida 
muammoli yo’naltirilgan 
3. 
Iqtisodiy yondashuv 
asosida muammoli 
yo’naltirilgan 

Iqtisodiy siyosat 
parametrlarini muofiqlashtirish 

Iqtisodiy o’sish va 
moliyaviy barqarorlik shartlarini 
asoslash 

Iqtisodiy muvozanatga 
erishish imkoniyatlarini baholash 

Tarmoqning ustuvor 
yo’nalishlarini asoslash 
Tashqi savdoni erkinlashtirish 
oqibatlarini baholash 

Soliq 
siyosatining 
parametrlarini asoslash 

YaIMni soddalashtirilgan 
tarzda prognoz qilish 

Inflyatsiyani prognoz qilish 

Mintaqaning soliq 
salohiyatini baholash 

O’tkazmalarning 
YaIMga ta’siri 
Amalga oshiriladigan funksiya va vazifalar 

---

217 
 
Mavjud makroiqtisodiy modellar sharhi 
 
 
Nazariy asoslanganlik 

Yuqori (ayniqsa CGE uchun)

Ma’lum modellarni O’zbekiston 
uchun alohida xatti-harakat 
boshqaruvlar bilan uyg’unlashtirish 

Empirik o’zaro aloqalarning nazariy 
o’zaro aloqalardan ustunligi 
Modelning o’lchamliligi va axborot talablari 
Eng yuqori (ayniqsa 
CGE
uchun) 
Past
Cheklangan 
Tadqiqotlarni o’tkazish vaqti bilan 
cheklangan 
Iqtisodiyot vazirligining talablariga 
muvofiq va ishlab chiquvchilar 
tomonidan tashabbus tartibida 
ahyon-ahyonda foydalaniladi 
Ahyon-ahyonda (masalan, 
o’tkazmalar bo’yicha) va har yili 
foydalaniladi 
 
 
 
 
 
 
 

---

218 
 
Aholi talabi nazariy modellarining sharhi 
 
Aholi iste’moli modellari 
Endogen o’sish 
iste’molining
hayot siklining
konsepsiyasi 
asosida 
Uy xo’jaliklari 
budjetlarini
tekshirishga 
asoslangan 
modellar 
Ilgarilab boruvchi 
indikatorlarga
asoslangan 
modellar 
Modelyan 
Angulis Diton 
modeli 
I. Fisherning
vaqtlararo 
modeli 
Emerging market 
economies (Xitoy 
va Hindiston) 
modellari 
Rivojlangan 
mamlakatlar 
(AQSH va 
G’arbiy Yevropa) 
uchun modellar 
Klassik 
modellar 
Keyns absolyut 
daromad 
modeli
C = a+c(Y) 
Dyuzen-
berrining
nisbiy daromad 
modeli 
C1 = a + (1-s) 
Yd1 + bCh 
M. Frendmanning permanent 
daromad modeli C1 = a + (1-s) 
Yperm + (1-s) Ytrans 
Vaqt 
qatorlariga 
asoslangan 
modellar 
Moliyaviy 
aktivlar 
ma’lumotlaridan
foydalangan 
holda tuzilgan 
modellar 
Daromadlar 
to’g’risidagi
ma’lumotlardan 
foydalangan 
holda tuzilgan 
modellar 
Nazariy belgi 
bo’yicha 
Axborot manbai 
bo’yicha 

---

219 
Makroiqtisodiy modelning nazariy tarkibi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Milliy daromad funksiyasi:
t
t
t
t
t
t
M
X
G
I
C
Y





(1) 
Iste’mol funksiyasi:
t
t
t
t
t
OTHER
SER
NDUR
DUR
C




(2) 
Investitsiya funksiyasi: 
t
t
t
GovInv
ivInv
Inv


Pr
(3) 
Davlat xarajatlari funksiyasi:
+
-
3
2
t
2
t
1
0
t
t
TREND
TREND
GOVEXP






(4) 
Eksport funksiyasi:
t
x
t
t
f
t
t
P
REER
GDP
X
4
3
2
1
0










(5) 
Import funksiyasi: 
t
m
t
d
t
d
t
t
P
P
GDP
M
5
3
2
1
0










(6)

---

220