B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

 
 
 
 
 

---

201 
2-ilova 
Tijorat banklarining investistiya faoliyatini
faollashtirish muammolari 
O’zR BMA rektori 
I.f.d., prof. A.V.Vohobov 
 
Xitoy Xalq Respublikasi YaIM o’sishining o’rtacha yillik 
sur’atlari va omillari, % 
 
 
1980-1989 yy. 1990-1999 yy. 2000-2008 yy. 
2009 y. 
YaIM o’sish 
sur’ati 
9,7 
11,0 
10,0 
8,7 
Kapital 
qo’yilmalar 
samarasi normasi 
32,9 
31,4 
26,3 
20,7 
Kapital 
qo’yilmalar
normasi 
29,5 
35,0 
38,2 
42,0 
Aholi jon 
boshiga YaIM 
o’sish sur’ati 
8,2 
9,9 
9,4 
8,1 
 
Hindiston YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, 
% 
 
1980-1989 yy. 1990-1999 yy. 2000-2008 yy. 
2009 y. 
YaIM o’sish sur’ati 
5,8 
5,7 
7,1 
6,7 
Kapital qo’yilmalar samarasi 
normasi 
29,0 
25,2 
26,1 
19,3 
Kapital qo’yilmalar normasi 
20,1 
22,6 
27,2 
34,8 
Aholi jon boshiga YaIM o’sish 
sur’ati 
3,9 
3,3 
3,5 
5,1 

---

202 
 
AQSh YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, % 
 
 
1990-1995 
yy. 
1996-
2000 yy. 
2001-
2008 yy. 
2009 y. 
YaIM 
o’sish 
sur’ati 
1,4 
4,1 
2,1 
- 2,4 
Kapital 
qo’yilmalar 
samarasi normasi 
8,0 
21,8 
10,9 
- 13,0 
Kapital 
qo’yilmalar
normasi 
17,4 
18,8 
19,3 
18,5 
Aholi 
jon 
boshiga 
YaIM 
o’sish sur’ati 
0,2 
3,0 
1,0 
- 3,4 
 
 
 
 
Yaponiya YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, 
% 
 
 
1980-
1989 yy. 
1990-
1999 yy. 
2000-
2008 yy. 
2009 y. 
YaIM 
o’sish 
sur’ati 
4,0 
0,9 
1,4 
- 5,4 
Kapital 
qo’yilmalar samarasi 
normasi 
13,6 
3,1 
5,9 
- 23,4 
Kapital 
qo’yilmalar normasi 
29,5 
29,4 
23,9 
21,3 
Aholi 
jon 
boshiga YaIM o’sish 
sur’ati 
3,4 
0,6 
1,4 
- 5,3 

---

203 
O’zbekistonda investistiyalar o’sishining o’rtacha yillik 
sur’atlari va normasi 
 
2000 y. 
2005 y. 
2006 y. 
2007 y. 
2008 y. 
2009 y. 
Investistiyalar 
o’sishining yillik 
sur’ati, % 
101,0 
107,0 
109,1 
122,9 
128,3 
124,8 
Investistiyalar 
normasi, % 
22,9 
20,8 
19,5 
19,4 
23,0 
26,1 
YaIM 
o’sishining 
kapital 
sig’imi 
4,7 
2,9 
2,8 
2,1 
2,2 
2,8 
 
 
 
 
 
O’zbekistonda investistiyalarning o’sish yillik sur’atlari, % 
 
107,0
109,3
122,9
128,3
124,8
95,0
100,0
105,0
110,0
115,0
120,0
125,0
130,0
2005
2006
2007
2008
2009
 
 
 
 
 
 
 

---

204 
 
 
O’zbekiston Respublikasining iqtisodiyotiga yo’naltirilgan investistiyalarning texnologik tarkibi, 2005-
2009 yy. (%da). 
 
 
Iqtisodiyot tarmoqlari 
2000 y. 
2005 y. 
2006 y. 
2007 y. 
2008 y. 
2009 y. 
2009 y.da 
2000 y.ga 
nisbatan 
o’zgarish, f.b. 
Investistiyalar-jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
x 
Shu jumladan 
 
Qurilish-montaj ishlari 
61,0 
48,7 
49,6 
56,8 
45,4 
52,4 
- 8,6 
Jihozlar, uskunalar va 
asbob-anjomlar 
xarajatlari 
25,0 
38,7 
38,1 
31,7 
4
2,4 
37,0 
12,0 
Boshqa xarajatlar 
14,0 
12,6 
12,3 
11,5 
12,2 
10,6 
- 3,4 
 
 
 
 
 
 
 

---

205 
 
O’zbekistonda moliyalash manbalari bo’yicha investistiyalar tarkibi 
 
 
Yillar 
2009 y.da 2005 y.ga 
nisbatan o’zgarish, 
f.b. 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 
Jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
x 
Davlat byudjeti 
12,2 
10,4 
9,0 
9,0 
8,1 
- 4,1 
Korxonaning o’z mablag’lari 
46,0 
48,4 
47,6 
44,1 
36,3 
- 9,7 
Aholi mablag’lari 
11,4 
11,8 
11,4 
9,8 
10,6 
- 0,8 
Xorijiy investistiyalar 
21,7 
18,5 
22,8 
25,8 
32,2 
10,5 
Banklar kreditlari 
3,5 
3,7 
5,0 
5,0 
5,2 
1,7 
Boshqa qarz mablag’lari 
0,3 
0,4 
- 
- 
- 
- 0,3 
Byudjetdan tashqari mablag’lar
4,8 
6,8 
6,1 
6,3 
7,6 
2,8 
 

---

206 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari kreditlarining tarkibi, 
(%da) 
 
2004 y. 2005 y. 2006 y. 2007 y. 2008 y. 2009 y. 
Kreditlar-jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Shu jumladan: 
- qisqa muddatli 
kreditlar 
18,2 
18,8 
22,4 
22,3 
21,8 
21,6 
- uzoq muddatli 
kreditlar 
81,8 
81,2 
77,6 
77,7 
78,2 
78,4 
 
 
 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari kredit qo’yilmalarining 
darajasi va dinamikasi
 
Ko’rsatkichlar 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 2009 y.da 
2000 y.ga 
nisbatan 
Kredit qo’yilmalari,
mlrd. so’m 
3138,3 3553,1 3876,0 4095,4 6374,4 8558,2 
 
2,7 raza 
YaIMga nisbatan 
kredit 
qo’yilmalarining 
ulushi, % 
31,9 
29,1 
25,5 
19,7 
17,3 
17,8 - 14,1 
Investistiya loyihalarini moliyalash samaradorligini oshirish 
maqsadida quyidagi chora-tadbirlarni ko’rish zarur 
1. 
Tijorat 
banklarining 
korporativ 
qimmatli 
qog’ozlarga 
investistiyalari hajmini oshirish maqsadida bankning likvidli aktivi sifatida 
joriy 
likvidlililik 
koeffistientini 
hisoblashda 
banklarning 
to’lov 
qobiliyatining yuqori reytinglariga ega bo’lgan korxonalar qimmatli 
qog’ozlariga qo’yilmalarini hisobga olish zarur. 
2. Tijorat banklarining investistiya jarayonlarida moliyaviy 
ishtirokini kuchaytirish maqsadida, birinchidan, qimmatli qog’ozlardan 
olinadigan daromadlarni imtiyozli kreditlash fondiga yo’naltirish sharti 

---

207 
bilan ularga solinadigan soliqni 50 foizga pasaytirish; ikkinchidan banklar 
qimmatli qog’ozlari portfelini diversifikastiya qilish tamoyilining 
buzilishiga yo’l qo’ymaslik lozim. 
3. Banklarning sundirish muddati 3 yildan yuqori bo’lgan 
subordinastiyalangan qarz majburiyatlarini chiqarish yo’li bilan ularning 
uzoq mujjatli resurs bazasini mustahkamlash. Sarmoyadorlarning 
subordinastiyalangan qarz majburiyatlaridan oladigan daromadlari soliq 
solishdan ozod qilinishi kerak, buning natijasida ushbu qimmatli 
qog’ozlarning investistion jozibadorligi ortadi. 
4. Iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini kreditlovchi tijorat 
banklariga Respublika tiklanish va taraqqiyot fondning mablag’lari 
hisobidan subordinastiyalangan kreditlarni berish lozim. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

208 
3-ilova 
 
Mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyasini tahlil 
qilishga nisbatan metodologik yondashuvlar 
Qodirov A. 
Mintaqalarni iqtisodiy rivojlantirish strategiyasi 
­
mintaqalarning o’z rivojlanishining real omillari va cheklovlari 
bilan belgilanadigan davlatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning o’rta 
muddatli va uzoq muddatli vazifalarini hal etishga qo’shgan hissaini 
hisobga olgan holda ushbu vazifalarni amalga oshirishga yo’naltirilgan 
tadbirlar tizimi;
­
resurs imkoniyatlarini, mavjud ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni va 
mintaqaga nisbatan tashqi sharoitlarni rivojlantirish ssenariylarini tahlil 
qilishdan kelib chiquvchi mintaqani rivojlantirishning umumiy maqsadlari, 
vazifalari, yo’nalishlarini, ularni amalga oshirish mexanizmlarini belgilab 
beruvchi hujjat;
­
rivojlanishning muayyan bosqichida ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga, 
markaz bilan mintaqa o’rtasida yuzaga kelgan o’zaro munosabatlarga, 
ya’ni yagona davlat doirasida jamiyatni rivojlantirish maqsadlariga ta’sir 
ko’rsatuvchi sharoitlar va omillar tizimiga qarab o’zgaruvchi hujjat; 
­
strategiya “to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etuvchi” hujjat bo’lmagani 
holda, faqat hujjatlarning butun tizimi: yalpi maqsadli dasturlar, ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishning istiqbolli va joriy prognozlari, alohida tarmoqlar, 
tumanlar, shaharlarni va turli darajadagi mahalliy boshqaruv organlarining 
faoliyatini 
rivojlantirishning 
strategik 
dasturlar, 
qonunchilik 
tashabbuslarini ishlab chiqish uchun vosita bo’lib xizmat qiladi.