B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

 
 
 
 
 

---

 
201 
2-ilova 
Tijorat banklarining investistiya faoliyatini  
faollashtirish muammolari 
O’zR BMA rektori 
I.f.d., prof. A.V.Vohobov 
 
Xitoy Xalq Respublikasi YaIM o’sishining o’rtacha yillik 
sur’atlari va omillari, % 
 
 
1980-1989 yy.  1990-1999 yy.  2000-2008 yy. 
2009 y. 
YaIM o’sish 
sur’ati 
9,7 
11,0 
10,0 
8,7 
Kapital 
qo’yilmalar 
samarasi normasi 
32,9 
31,4 
26,3 
20,7 
Kapital 
qo’yilmalar  
normasi 
29,5 
35,0 
38,2 
42,0 
Aholi jon 
boshiga YaIM 
o’sish sur’ati 
8,2 
9,9 
9,4 
8,1 
 
Hindiston YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, 
% 
 
  
1980-1989 yy.  1990-1999 yy. 2000-2008 yy. 
2009 y. 
YaIM o’sish sur’ati 
5,8 
5,7 
7,1 
6,7 
Kapital  qo’yilmalar  samarasi 
normasi 
29,0 
25,2 
26,1 
19,3 
Kapital qo’yilmalar  normasi 
20,1 
22,6 
27,2 
34,8 
Aholi  jon  boshiga  YaIM  o’sish 
sur’ati 
3,9 
3,3 
3,5 
5,1 
 
 
 
 
 

---

 
202 
 
 
AQSh YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, % 
 
 
1990-1995 
yy. 
1996-
2000 yy. 
2001-
2008 yy. 
2009 y. 
YaIM 
o’sish 
sur’ati 
1,4 
4,1 
2,1 
- 2,4 
Kapital 
qo’yilmalar 
samarasi normasi 
8,0 
21,8 
10,9 
- 13,0 
Kapital 
qo’yilmalar  
normasi 
17,4 
18,8 
19,3 
18,5 
Aholi 
jon 
boshiga 
YaIM 
o’sish sur’ati 
0,2 
3,0 
1,0 
- 3,4 
 
 
 
 
Yaponiya YaIM o’sishining o’rtacha yillik sur’atlari va omillari, 
% 
 
 
1980-
1989 yy. 
1990-
1999 yy. 
2000-
2008 yy. 
2009 y. 
YaIM 
o’sish 
sur’ati 
4,0 
0,9 
1,4 
- 5,4 
Kapital 
qo’yilmalar  samarasi 
normasi 
13,6 
3,1 
5,9 
- 23,4 
Kapital 
qo’yilmalar  normasi 
29,5 
29,4 
23,9 
21,3 
Aholi 
jon 
boshiga  YaIM  o’sish 
sur’ati 
3,4 
0,6 
1,4 
- 5,3 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
203 
O’zbekistonda investistiyalar o’sishining o’rtacha yillik 
sur’atlari va normasi 
 
  
2000 y. 
2005 y. 
2006 y. 
2007 y. 
2008 y. 
2009 y. 
Investistiyalar 
o’sishining    yillik 
sur’ati, % 
101,0 
107,0 
109,1 
122,9 
128,3 
124,8 
Investistiyalar 
normasi, % 
22,9 
20,8 
19,5 
19,4 
23,0 
26,1 
YaIM 
o’sishining 
kapital 
sig’imi 
4,7 
2,9 
2,8 
2,1 
2,2 
2,8 
 
 
 
 
 
O’zbekistonda investistiyalarning o’sish  yillik sur’atlari, % 
 
107,0
109,3
122,9
128,3
124,8
95,0
100,0
105,0
110,0
115,0
120,0
125,0
130,0
2005
2006
2007
2008
2009
 
 
 
 
 
 
 

---

 
204 
 
 
O’zbekiston Respublikasining iqtisodiyotiga yo’naltirilgan investistiyalarning texnologik tarkibi, 2005-
2009 yy. (%da). 
 
 
Iqtisodiyot tarmoqlari 
2000 y. 
2005 y. 
2006 y. 
2007 y. 
2008 y. 
2009 y. 
2009 y.da 
2000 y.ga 
nisbatan 
o’zgarish, f.b. 
Investistiyalar-jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
x 
Shu jumladan 
  
 
Qurilish-montaj ishlari 
61,0 
48,7 
49,6 
56,8 
45,4 
52,4 
- 8,6 
Jihozlar, uskunalar va 
asbob-anjomlar 
xarajatlari 
25,0 
38,7 
38,1 
31,7 
4
2,4 
37,0 
12,0 
Boshqa xarajatlar 
14,0 
12,6 
12,3 
11,5 
12,2 
10,6 
- 3,4 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
205 
 
O’zbekistonda moliyalash manbalari bo’yicha investistiyalar tarkibi 
 
 
Yillar 
2009 y.da 2005 y.ga 
nisbatan o’zgarish, 
f.b. 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 
Jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
x 
Davlat byudjeti 
12,2 
10,4 
9,0 
9,0 
8,1 
- 4,1 
Korxonaning o’z mablag’lari 
46,0 
48,4 
47,6 
44,1 
36,3 
- 9,7 
Aholi mablag’lari 
11,4 
11,8 
11,4 
9,8 
10,6 
- 0,8 
Xorijiy investistiyalar 
21,7 
18,5 
22,8 
25,8 
32,2 
10,5 
Banklar kreditlari 
3,5 
3,7 
5,0 
5,0 
5,2 
1,7 
Boshqa qarz mablag’lari 
0,3 
0,4 
- 
- 
- 
- 0,3 
Byudjetdan tashqari mablag’lar  
4,8 
6,8 
6,1 
6,3 
7,6 
2,8 
 

---

 
206 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari  kreditlarining tarkibi, 
(%da) 
 
  
2004 y.  2005 y.  2006 y.  2007 y.  2008 y.  2009 y. 
Kreditlar-jami 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Shu jumladan: 
  
  
  
  
                
- qisqa muddatli 
kreditlar 
18,2 
18,8 
22,4 
22,3 
21,8 
21,6 
- uzoq muddatli 
kreditlar 
81,8 
81,2 
77,6 
77,7 
78,2 
78,4 
 
 
 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari kredit qo’yilmalarining 
darajasi va dinamikasi  
 
Ko’rsatkichlar 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009  2009 y.da 
2000 y.ga 
nisbatan 
Kredit qo’yilmalari,  
mlrd. so’m 
3138,3  3553,1  3876,0  4095,4  6374,4  8558,2 
 
2,7 raza 
YaIMga nisbatan 
kredit 
qo’yilmalarining 
ulushi, % 
31,9 
29,1 
25,5 
19,7 
17,3 
17,8     - 14,1 
 
 
Investistiya loyihalarini moliyalash samaradorligini oshirish 
maqsadida quyidagi chora-tadbirlarni ko’rish zarur 
1. 
Tijorat 
banklarining 
korporativ 
qimmatli 
qog’ozlarga 
investistiyalari hajmini oshirish maqsadida bankning likvidli aktivi sifatida 
joriy 
likvidlililik 
koeffistientini 
hisoblashda 
banklarning 
to’lov 
qobiliyatining  yuqori  reytinglariga  ega  bo’lgan  korxonalar  qimmatli 
qog’ozlariga qo’yilmalarini hisobga olish zarur. 
2.  Tijorat  banklarining  investistiya  jarayonlarida  moliyaviy 
ishtirokini  kuchaytirish  maqsadida,  birinchidan,  qimmatli  qog’ozlardan 
olinadigan  daromadlarni  imtiyozli  kreditlash  fondiga  yo’naltirish  sharti 

---

 
207 
bilan ularga solinadigan soliqni 50 foizga pasaytirish; ikkinchidan banklar 
qimmatli  qog’ozlari  portfelini  diversifikastiya  qilish  tamoyilining 
buzilishiga yo’l qo’ymaslik lozim. 
3.  Banklarning  sundirish  muddati  3  yildan  yuqori  bo’lgan 
subordinastiyalangan  qarz  majburiyatlarini  chiqarish  yo’li  bilan  ularning 
uzoq  mujjatli  resurs  bazasini  mustahkamlash.  Sarmoyadorlarning 
subordinastiyalangan  qarz  majburiyatlaridan  oladigan  daromadlari  soliq 
solishdan  ozod  qilinishi  kerak,  buning  natijasida  ushbu  qimmatli 
qog’ozlarning investistion jozibadorligi ortadi. 
4.  Iqtisodiyotning  ustuvor  tarmoqlarini  kreditlovchi  tijorat 
banklariga  Respublika  tiklanish  va  taraqqiyot  fondning  mablag’lari 
hisobidan subordinastiyalangan kreditlarni berish lozim. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
208 
3-ilova 
 
Mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyasini tahlil 
qilishga nisbatan metodologik yondashuvlar 
Qodirov A. 
Mintaqalarni iqtisodiy rivojlantirish strategiyasi 
­
 
mintaqalarning  o’z  rivojlanishining  real  omillari  va  cheklovlari 
bilan  belgilanadigan  davlatni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishning  o’rta 
muddatli  va  uzoq  muddatli  vazifalarini  hal  etishga  qo’shgan  hissaini 
hisobga  olgan  holda  ushbu  vazifalarni  amalga  oshirishga  yo’naltirilgan 
tadbirlar tizimi;  
­
 
resurs  imkoniyatlarini,  mavjud  ijtimoiy-iqtisodiy  vaziyatni  va 
mintaqaga  nisbatan  tashqi  sharoitlarni  rivojlantirish  ssenariylarini  tahlil 
qilishdan kelib chiquvchi mintaqani rivojlantirishning umumiy maqsadlari, 
vazifalari, yo’nalishlarini, ularni amalga oshirish  mexanizmlarini belgilab 
beruvchi hujjat;  
­
 
rivojlanishning  muayyan  bosqichida  ijtimoiy-iqtisodiy  vaziyatga, 
markaz  bilan  mintaqa  o’rtasida  yuzaga  kelgan  o’zaro  munosabatlarga, 
ya’ni  yagona  davlat  doirasida  jamiyatni  rivojlantirish  maqsadlariga  ta’sir 
ko’rsatuvchi sharoitlar va omillar tizimiga qarab o’zgaruvchi hujjat; 
­
 
strategiya  “to’g’ridan-to’g’ri  ta’sir  etuvchi”  hujjat  bo’lmagani 
holda,  faqat  hujjatlarning  butun  tizimi:  yalpi  maqsadli  dasturlar,  ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishning istiqbolli va joriy prognozlari, alohida tarmoqlar, 
tumanlar, shaharlarni va turli darajadagi mahalliy boshqaruv organlarining 
faoliyatini 
rivojlantirishning 
strategik 
dasturlar, 
qonunchilik 
tashabbuslarini ishlab chiqish uchun vosita bo’lib xizmat qiladi.