B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

Yuqori  bosimli  polietilen  ishlab  chiqarishning  prinsipial  tex
-
nologik sxemasi. 
1–birinchi kaskad kompressori; 2–ikkinchi kaskad kompressori; 
3–reaktor; 4–yuqori bosim ajratkichi; 5–quyi bosim ajratkichi; 6–siklonli separa
-
tor; 7–uch pog‘onali sovitkich; 8–qaytarma etilenni quruq usulda tozalash kolon
-
nasi.
1
2
3
7
8
6
6
4
5

---

115
Reaksiyalarni  boshqarish  davriy  ravishda  topshiriq  bo‘yicha 
1–2  sekund  ichida  reaktordagi  bosimni  200–400  atmosferaga  pa
-
saytiruvchi avtomatik noinersion drosselli klapan yordamida amalga 
 
oshiriladi.
Davriy drossellashda reaksion massaning harorati bosimning tu-
shishi oqibatida sovish hisobiga asosan, reaksiya tezligining pasayis
-
hi hisobiga pasayadi. Bundan tashqari, etilenning ko‘p, kam bo‘lib 
turuvchi oqimi reaktor devoridan polietilen plyonkani yuvib turadi. 
Birinchi kaskad kompressori yordamida 0,01% kislorod saqlov-
chi etilen 320 atmosfera bosimgacha siqiladi, so‘ng ikkinchi kaskad 
kompressori yordamida gaz 1500 atmosferagacha siqilib, uch zonaga 
ajratilgan 3–reaktorga yuboriladi. Etilen reaktorga 35ºC da keladi va 
oldindan isitish zonasida 150ºC gacha isiydi, so‘ngra ikkinchi zona
-
da  qo‘shimcha  185ºC  gacha  isiydi  va  185–240ºC  da  polimerlanadi 
(reaksiya zonasi). Uchinchi zonada 235ºC gacha sovitiladi. Reaksiya 
issiqligi  200ºC  ga  yaqin  haroratli  issiq  suv  bilan  olib  ketiladi.  Qu
-
vurchalarning ichki devorlari 175ºC dan past haroratda polimer bilan 
qoplana boshlashi issiqlikni keyingi olib ketilishida murakkablik yu
-
zaga kelishi va polimerni destruksiyasiga olib kelishi bois, sovuq suv 
bilan sovitish imkoniyati yo‘qoladi.
Reaksiya  mahsulotlari  reaktordan  bosimni  320  atmosferaga-
cha  pasaytiradigan  drossel  klapani  orqali  4–isitiladigan  yuqori  bo
-
sim  ajratkichiga  keladi.  Reaksiyaga  kirishmay  qolgan  etilen  poli
-
merni  changdan  ajratuvchi  6–isitiluvchi  siklonli  ajratkichlarga 
yo‘naltiriladi.
Оdatda,  bir  nechta  separator  o‘rnatilib,  gaz  biridan  ikkinchisi
-
ga 7–uch pog‘onali sovitkich orqali o‘tadi. Аjratkichlardan chiqqan 
gaz 8–quruq usulda tozalash kolonnasidan o‘tib, CО
2
 va formalde
-
gid  shamotdagi  kaliy  ishqori  yordamida  tozalanadi,  so‘ng  sovitilib 
(kolonnada  harorat  –  50ºC)  kompressiyaga  keladi.  1500  atmosfera 
bosimi bilan siqilgan gaz jarayonga qaytariladi. Polimer yuqori bo
-
sim ajratkichdan absolut bosimni 1–6 atmosferagacha pasaytiruv chi 
drossel orqali 5–quyi bosim ajratkichiga beriladi. Drossellashda tem
-
peratura  220ºC  dan  180–200ºC  gacha  pasayadi.  Etilen  quyi  bosim 
ajratkichidan siqishga yuboriladi va jarayonga qaytariladi. 
Reaktorning  issiqlik  rejimi  buzilganda  ehtiyot  klapani  avtoma
-
tik  ravishda  ishlab  ketadi  va  gazni  atmosferaga  chiqarib  yuboradi.
 
Gaz etilenning konsentratsiyasini kerakli chegarada ushlab turish va 

---

116
qo‘shimchalar to‘planib qolishini oldini olish maqsadida davriy ra
-
vishda puflab tashlanadi (gazning bir qismi gaz ajratish qurilmasiga 
chiqarib tashlanadi).
Bir o‘tishda etilenning konversiyasi yuqori bo‘lmaganligi sababli 
resirkulatsiya gazi ulushi 90% ni tashkil etadi.